[Research Contribution] Vai trò của nông dân trong xây dựng nông thôn mới ở TP. Hồ Chí Minh

27 Tháng Năm, 2025

Từ khóa: Vai trò của người nông dân; Phát triển nông thôn; Bền vững; Sự tham gia của cộng đồng; Đổi mới nông nghiệp.

Thành phố Hồ Chí Minh, một trong những vùng phát triển nhất Việt Nam, không thể bỏ qua vai trò quan trọng của người nông dân trong việc duy trì sự phát triển bền vững. Từ lịch sử khai hoang cho đến nay, người nông dân đã thể hiện sự kiên cường và sáng tạo của mình trong sản xuất. Tuy nhiên, họ phải đối mặt với nhiều thách thức hiện đại như biến đổi khí hậu, thị trường tiêu thụ không ổn định và nhu cầu đổi mới kỹ thuật. Để phát huy vai trò của người nông dân, nghiên cứu của tác giả thuộc Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh (UEH) đã nhấn mạnh đến nhu cầu nâng cao trình độ dân trí, hỗ trợ các chính sách phù hợp và phát triển cơ sở hạ tầng nông thôn. Sự tham gia của các tổ chức xã hội và doanh nghiệp trong việc cung cấp đào tạo kỹ thuật và tài chính cũng là một yếu tố quan trọng. 

Thumb Lớn Thương Hiệu Học Thuật Mới (2)

Thách thức lớn đối với nông dân TP. Hồ Chí Minh

Hồ Chí Minh từ lâu đã nổi tiếng với sự phát triển mạnh mẽ, nhờ vào công sức đáng kể của người dân, đặc biệt là những người nông dân tiên phong khai hoang, lập ấp và xây dựng nền móng cho sự thịnh vượng. Trong lịch sử, nông dân TP. Hồ Chí Minh đã vượt qua nhiều thử thách tự nhiên và thể hiện lòng kiên cường qua các cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc. Hiện nay, họ tiếp tục khẳng định vai trò chủ động trong xây dựng nông thôn mới. Trước bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, nông dân đối mặt với nhiều tác động lớn từ việc tham gia quy hoạch, phát triển hạ tầng đến việc đổi mới mô hình sản xuất và đóng góp vào các hoạt động văn hóa, xã hội, môi trường. Những thay đổi này đòi hỏi họ phải nâng cao nhận thức, kỹ năng và ý thức pháp luật để duy trì vai trò tích cực trong phát triển kinh tế và bảo vệ lợi ích cộng đồng.

Tuy nhiên, thách thức lớn đối với nông dân TP. Hồ Chí Minh là sự bất ổn của thị trường tiêu thụ nông sản, khiến thu nhập và đời sống bị ảnh hưởng. Mối liên kết trong mô hình “Bốn nhà” (nhà nước, nhà nông, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp) chưa thực sự gắn kết, gây ra những bất cập trong hỗ trợ kỹ thuật và kinh tế. Thêm vào đó, biến đổi khí hậu và thiên tai đe dọa liên tục đến hoạt động sản xuất. Xây dựng nông thôn mới phải được xem là một phần của chiến lược phát triển kinh tế – xã hội (KT-XH) bền vững, với sự tham gia chủ động của nông dân. Để đạt điều này, cần có sự phối hợp từ chính quyền, cộng đồng doanh nghiệp và các tổ chức khoa học nhằm cung cấp chương trình đào tạo, hỗ trợ tài chính và phát triển hạ tầng. Củng cố mối liên kết “Bốn nhà” sẽ giúp nông dân tham gia và hưởng lợi công bằng, tạo nền tảng phát triển ổn định và nâng cao chất lượng sống.

Phát huy vai trò chủ thể của nông dân trong xây dựng nông thôn mới tại TP. Hồ Chí Minh: thực trạng và triển vọng

Hồ Chí Minh là trung tâm kinh tế hàng đầu của Việt Nam, đóng góp lớn vào GDP quốc gia và có sự phát triển vượt bậc trong các lĩnh vực công nghiệp và dịch vụ. Tuy nhiên, nông nghiệp vẫn giữ vai trò quan trọng, đặc biệt tại các huyện ngoại thành như Củ Chi, Hóc Môn và Bình Chánh, nơi mà việc xây dựng nông thôn mới dựa vào vai trò chủ thể của nông dân. Nông dân ở TP. Hồ Chí Minh không chỉ góp phần cung cấp nguồn lương thực thực phẩm cho thành phố mà còn tích cực ứng dụng công nghệ vào sản xuất, tạo nên các mô hình sản xuất nông nghiệp công nghệ cao. Các phương pháp trồng rau sạch, thủy canh, và chăn nuôi tiên tiến đã giúp nông dân nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Tuy nhiên, diện tích đất nông nghiệp đang thu hẹp dần do quá trình đô thị hóa, gây ra những khó khăn trong việc phát triển nông nghiệp quy mô lớn và buộc nông dân phải tìm kiếm những mô hình sản xuất bền vững hơn.

Tại TP. Hồ Chí Minh, nông dân không chỉ đóng góp ý kiến mà còn tham gia trực tiếp vào quá trình lập kế hoạch phát triển nông thôn mới. Các cuộc họp cộng đồng, do chính quyền tổ chức, tạo cơ hội để nông dân chia sẻ nhu cầu, đóng góp kinh nghiệm và đề xuất các giải pháp phù hợp. Họ cũng tích cực giám sát tiến độ và phản biện các dự án, giúp đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả của các chương trình phát triển. Bên cạnh đó, mô hình hợp tác xã đóng vai trò quan trọng trong việc liên kết các hộ nông dân với nhau, tạo ra các nhóm sản xuất lớn mạnh, giúp giảm chi phí và ổn định đầu ra cho sản phẩm. Những liên kết sản xuất này tạo điều kiện để nông dân tiếp cận công nghệ hiện đại, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất, đáp ứng nhu cầu thị trường.

Việc phát huy vai trò chủ thể của nông dân tại TP. Hồ Chí Minh vẫn gặp phải nhiều thách thức. Đô thị hóa nhanh chóng đã làm giảm diện tích đất canh tác, khiến một bộ phận nông dân phải chuyển sang nghề khác. Ngoài ra, khó khăn trong việc tiếp cận vốn cũng là một trở ngại lớn. Thủ tục hành chính phức tạp và yêu cầu thế chấp cao khiến nhiều nông dân, đặc biệt là những hộ có thu nhập thấp, khó tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi để đầu tư vào sản xuất.

Tuy nhiên, những hạn chế về trình độ quản lý và khả năng tiếp cận công nghệ cũng ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất. Nhiều nông dân vẫn duy trì phương thức quản lý truyền thống và thiếu kiến thức về các phương pháp sản xuất mới. Điều này làm giảm hiệu quả sản xuất, dẫn đến sự phụ thuộc vào nguồn lực hỗ trợ từ bên ngoài, trong khi nông nghiệp TP. Hồ Chí Minh cần hướng tới phát triển bền vững và tự chủ. Chính quyền đã triển khai các chính sách khuyến khích phát triển nông nghiệp công nghệ cao, đồng thời cung cấp tín dụng ưu đãi và tổ chức các khóa đào tạo để nông dân nâng cao kỹ năng. Ngoài ra, sự phát triển của các hợp tác xã và chuỗi giá trị liên kết cũng nhận được sự hỗ trợ từ chính quyền, tạo điều kiện để nông dân dễ dàng tiếp cận với nguồn vốn và thị trường.

Các doanh nghiệp đã tham gia vào việc xây dựng chuỗi giá trị liên kết sản xuất, giúp đảm bảo đầu ra ổn định và giảm thiểu rủi ro trong quá trình sản xuất. Sự hợp tác này còn tạo điều kiện cho nông dân tiếp cận các thiết bị hiện đại, từ hệ thống tưới tự động đến công nghệ nhà kính, giúp tăng năng suất và giảm chi phí sản xuất. Ngoài ra, các tổ chức xã hội và phi chính phủ cũng đóng góp tích cực vào việc nâng cao nhận thức và kỹ năng cho nông dân. Họ đã tổ chức các buổi hội thảo, tập huấn và các dự án phát triển bền vững, giúp nông dân nâng cao hiểu biết về kỹ thuật sản xuất mới và bảo vệ môi trường. Sự hỗ trợ từ các tổ chức này không chỉ giúp nông dân tiếp cận kiến thức mới mà còn khuyến khích họ áp dụng các phương pháp canh tác thân thiện với môi trường, góp phần vào phát triển nông nghiệp bền vững.

Nông dân tại TP. Hồ Chí Minh đã không ngừng sáng tạo và chủ động áp dụng các công nghệ cao vào sản xuất. Nhiều nông dân đã triển khai hệ thống tưới tự động, trồng rau thủy canh và sử dụng nhà kính để kiểm soát môi trường sản xuất. Những sáng kiến này không chỉ tăng năng suất mà còn bảo vệ sức khỏe cho người sản xuất và người tiêu dùng, từ đó xây dựng lòng tin từ thị trường. Ngoài ra, các sáng kiến về bảo vệ môi trường cũng được nhiều nông dân TP. Hồ Chí Minh áp dụng. Họ đã tái sử dụng nước từ hệ thống tưới tiêu, sử dụng phân hữu cơ tự chế biến và giảm thiểu sử dụng phân bón hóa học. Những sáng kiến này góp phần bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên và giảm chi phí sản xuất, giúp nông dân tăng thêm thu nhập.

Nhờ sự tham gia tích cực và chủ động của nông dân, quá trình xây dựng nông thôn mới tại TP. Hồ Chí Minh đã đạt được nhiều thành tựu. Các khu vực ngoại thành đã được cải thiện đáng kể về hạ tầng giao thông, hệ thống thủy lợi và dịch vụ công cộng. Những công trình này không chỉ nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển kinh tế địa phương. Sự phát triển của các hợp tác xã và liên kết sản xuất đã tạo ra những chuỗi giá trị bền vững, giúp nông dân ổn định thu nhập và nâng cao khả năng cạnh tranh. Ngoài ra, việc áp dụng công nghệ cao vào sản xuất và sáng kiến bảo vệ môi trường đã giúp sản phẩm nông nghiệp TP. Hồ Chí Minh đạt tiêu chuẩn cao hơn, đáp ứng nhu cầu thị trường trong và ngoài nước.

Các giải pháp thúc đẩy vai trò chủ thể của nông dân trong xây dựng nông thôn mới tại TP. Hồ Chí Minh

Để phát huy vai trò chủ thể của nông dân trong xây dựng NTM, việc tiếp tục hoàn thiện hệ thống chính sách và chương trình hành động cụ thể là cần thiết. Các chính sách hỗ trợ tài chính, khuyến nông và đào tạo kỹ năng cần được thiết kế đồng bộ và linh hoạt. Chính quyền TP. Hồ Chí Minh nên triển khai các gói vay ưu đãi, lãi suất thấp để hỗ trợ nông dân đầu tư công nghệ cao. Các khoản hỗ trợ tài chính không hoàn lại cũng cần được cân nhắc để khuyến khích các dự án ứng dụng công nghệ mới như tưới tiêu tự động và nhà kính. Các chương trình khuyến nông nên được mở rộng với mạng lưới rộng khắp để nông dân dễ dàng tiếp cận thông tin và kỹ thuật hiện đại. Hỗ trợ kỹ thuật trực tiếp tại nông trại và xây dựng mô hình trình diễn nông nghiệp là các biện pháp hiệu quả giúp nông dân học hỏi và áp dụng kiến thức thực tiễn.

Hệ thống pháp lý cần đồng bộ, minh bạch để tạo môi trường thuận lợi cho nông dân. Việc giảm bớt thủ tục hành chính và số hóa quy trình tiếp cận nguồn hỗ trợ sẽ giúp nông dân dễ dàng tham gia các chương trình phát triển. Cơ chế giám sát minh bạch qua các nền tảng trực tuyến cũng cần được phát triển để đảm bảo tính công bằng trong việc triển khai chính sách. Điều chỉnh chính sách phù hợp với điều kiện thực tế của từng địa phương như Củ Chi, Hóc Môn và Bình Chánh là điều cần thiết. Sự tham vấn từ cộng đồng nông dân sẽ giúp chính sách được triển khai đúng hướng và hiệu quả hơn.

Việc phát triển kết cấu hạ tầng là cơ sở để nông dân tham gia tích cực hơn vào các hoạt động sản xuất. Xây dựng và nâng cấp hệ thống giao thông nông thôn, điện, nước sạch, và viễn thông sẽ giúp cải thiện điều kiện sinh hoạt và sản xuất của nông dân. Giao thông thuận lợi không chỉ hỗ trợ vận chuyển nông sản mà còn tạo điều kiện cho các dịch vụ chế biến và thương mại phát triển, từ đó nâng cao giá trị sản xuất. Nguồn cung cấp điện ổn định sẽ hỗ trợ việc ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất. Cung cấp nước sạch và cải thiện hệ thống cấp nước giúp đảm bảo sức khỏe cộng đồng và tăng năng suất canh tác. Hệ thống viễn thông phát triển sẽ tạo điều kiện cho nông dân tiếp cận thông tin thị trường, kỹ thuật sản xuất và các chương trình đào tạo trực tuyến.

Các dịch vụ hỗ trợ nông nghiệp như cung cấp vật tư, tư vấn kỹ thuật và bảo quản sau thu hoạch cần được đẩy mạnh để giúp nông dân nâng cao năng suất và giá trị sản phẩm. Việc tổ chức hội chợ, triển lãm và phát triển sàn thương mại điện tử sẽ mở ra cơ hội tiếp cận thị trường mới và cải thiện khả năng cạnh tranh của sản phẩm nông nghiệp TP. Hồ Chí Minh. Khuyến khích phát triển thương hiệu nông sản thông qua các chương trình đăng ký nhãn hiệu và chỉ dẫn địa lý là cần thiết để tạo niềm tin cho người tiêu dùng và nâng cao giá trị sản phẩm.

Mô hình liên kết “Bốn nhà” – Nhà nước, nhà nông, nhà khoa học và nhà doanh nghiệp – cần được củng cố để đảm bảo hiệu quả hợp tác. Nhà nước nên đóng vai trò điều tiết và giám sát, tạo cơ chế pháp lý minh bạch để các bên tham gia hợp tác chặt chẽ và công bằng. Nhà nông cần chủ động học hỏi, áp dụng kỹ thuật mới và tham gia vào chuỗi liên kết sản xuất. Nhà khoa học cần tiếp tục nghiên cứu và chuyển giao công nghệ mới phù hợp với điều kiện sản xuất địa phương. Doanh nghiệp nên hợp tác trong việc cung cấp đầu vào và đảm bảo đầu ra cho nông sản. Cơ chế chia sẻ rủi ro và lợi ích cần được quy định rõ ràng trong các hợp đồng hợp tác để tạo sự tin tưởng và bền vững.

Công nghệ tự động hóa và số hóa nên được triển khai để nâng cao hiệu quả sản xuất. Các hệ thống giám sát, phần mềm quản lý nông trại và công nghệ tưới tiêu tự động là các ví dụ điển hình. Công nghệ sinh học giúp cải thiện giống cây trồng, giảm thiểu việc sử dụng hóa chất bảo vệ thực vật và nâng cao chất lượng sản phẩm. Công nghệ nhà kính và thủy canh hỗ trợ sản xuất ổn định trong điều kiện thời tiết không thuận lợi và tối ưu hóa việc sử dụng nước. Blockchain và IoT giúp nông dân quản lý chuỗi cung ứng minh bạch, giảm thiểu rủi ro và nâng cao giá trị sản phẩm. Đào tạo kỹ thuật và kỹ năng quản lý kinh tế nông trại giúp nông dân nắm vững các phương pháp canh tác hiện đại và cải thiện quản lý tài chính. Các khóa học thực hành tại địa phương, chương trình đào tạo trực tuyến và các buổi hội thảo sẽ giúp nông dân dễ dàng áp dụng kiến thức vào sản xuất. Việc khuyến khích sự tham gia của nông dân thông qua các chương trình hỗ trợ tài chính, tổ chức thi đua ứng dụng kỹ thuật sẽ tạo động lực học hỏi và áp dụng công nghệ mới.

Bài viết được xuất bản trên tạp chí Nghiên cứu dân tộc thuộc Hội đồng Giáo sư Nhà nước. Xem toàn bộ bài nghiên cứu Vai trò của nông dân trong xây dựng nông thôn mới ở TP. Hồ Chí Minh TẠI ĐÂY.

Tác giả: TS. GVC. Bùi Xuân Dũng – Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh.

Đây là bài viết nằm trong Chuỗi bài lan tỏa nghiên cứu và kiến thức ứng dụng từ UEH với thông điệp “Research Contribution For All – Nghiên Cứu Vì Cộng Đồng”, UEH trân trọng kính mời Quý độc giả cùng đón xem bản tin UEH Research Insights tiếp theo.

Tin, ảnh: Tác giả, Ban Truyền thông và Phát triển đối tác UEH

Giọng đọc: Thanh Kiều

Chân Trang (1)

Chu kỳ giảm giá của đồng USD?

TS. Đinh Thị Thu Hồng và nhóm nghiên cứu

26 Tháng Sáu, 2021

Việt Nam cần kịch bản cho thương mại tương lai

ThS. Tô Công Nguyên Bảo

26 Tháng Sáu, 2021

Hệ thống tiền tệ tiếp theo như thế nào?

TS. Lê Đạt Chí và nhóm nghiên cứu

26 Tháng Sáu, 2021

Chuyển đổi số trong khu vực công tại Việt Nam

Khoa Quản lý nhà nước

26 Tháng Sáu, 2021

Cần đưa giao dịch công nghệ lên sàn chứng khoán

Bộ Khoa học và Công nghệ

5 Tháng Sáu, 2021

Thiết kế đô thị: tầm nhìn vững chắc cho đô thị bền vững

Viện Đô thị thông minh và Quản lý

5 Tháng Sáu, 2021

Phục hồi du lịch và nỗ lực thoát khỏi vòng xoáy ảnh hưởng bởi Covid-19

Viện Đô thị thông minh và Quản lý

5 Tháng Sáu, 2021

2021 sẽ là năm khởi đầu của chu kỳ tăng trưởng mới

PGS.TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo

5 Tháng Sáu, 2021

Quỹ vaccine sẽ khả thi khi có người dân đóng góp

Phạm Khánh Nam, Việt Dũng

5 Tháng Sáu, 2021

Kích thích kinh tế, gia tăng vận tốc dòng tiền

Quách Doanh Nghiệp

5 Tháng Sáu, 2021

Đi tìm chiến lược hậu Covid-19 cho doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam

PGS TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo, ThS Lê Văn

5 Tháng Sáu, 2021

Insurtech – Cơ hội và thách thức cho Startup Việt

Ths. Lê Thị Hồng Hoa

5 Tháng Sáu, 2021