[Podcast] Xây Dựng Thị Trường Chứng Khoán Phi Tập Trung Dựa Trên Công Nghệ Blockchain

24 Tháng Mười Hai, 2021

Việc xây dựng thị trường chứng khoán theo cơ chế phi tập trung sẽ giúp loại bỏ các trung gian không cần thiết từ đó làm giảm thiểu chi phí giao dịch, thời gian giao dịch, thời gian chứng khoán và tiền về tài khoản. Bên cạnh đó, với cơ chế bảo mật của công nghệ Blockchain sẽ giúp cho thị trường rất khó bị tấn công mang lại sự an toàn và tính bền vững cao cho toàn hệ thống. Vậy, đâu là giải pháp thích hợp nhất để ứng dụng công nghệ Blockchain trong việc xây dựng một thị trường chứng khoán phi tập trung tại Việt Nam?

Bối cảnh và sứ mệnh lịch sử của các phương thức giao dịch phi truyền thống dựa trên công nghệ

Như chúng ta đã biết, thị trường chứng khoán truyền thống với hệ thống quản lý tập trung có thể là mục tiêu tấn công của các hacker, do đó tính an toàn của mô hình thị trường chứng khoán hiện nay chưa cao. Bên cạnh đó, mô hình thị trường truyền thống này cũng là nơi tập trung quyền lực trong việc kiểm soát, đặt giá và áp đặt các chi phí liên quan. Hơn nữa, hệ thống vẫn còn phụ thuộc rất nhiều vào các bên trung gian gọi là các nhà môi giới, hưởng lợi từ phí giao dịch, đây là một loại phí không cần thiết và nên được loại bỏ trong mô hình mới. Một hạn chế nữa của mô hình thị trường chứng khoán hiện tại là thời gian xử lý giao dịch quá lâu, quá trình giải quyết mất nhiều thời gian vô hình chung đã phá hủy bản chất năng động của thị trường chứng khoán. Thời đại cách mạng công nghiệp 4.0 cùng với sự ra đời của Blockchain cho phép chúng ta nghĩ đến việc xây dựng một mô hình thị trường chứng khoán hoàn toàn mới với cơ chế hoàn toàn phi tập trung, sẽ là một giải pháp sáng tạo sẽ khắc phục được những tồn tại cố hữu trong mô hình thị trường chứng khoán truyền thống.

Đề xuất ứng dụng công nghệ Blockchain vào việc xây dựng thị trường chứng khoán phi tập trung tại Việt Nam

Dựa trên các ưu điểm của công nghệ Blockchain như loại bỏ được các trung gian: Sở giao dịch chứng khoán, Công ty chứng khoán, trung tâm lưu ký thanh toán bù trừ góp phần giảm thiểu chi phí giao dịch trên thị trường. Đồng thời làm tăng tính bảo mật và an toàn cho toàn thị trường chứng khoán, nhóm tác giả đề xuất xây dựng mô hình sàn chứng khoán phi tập trung như sau:

Phương thức giao dịch trên sàn sử dụng công nghệ Blockchain

Đây là một giải pháp xây dựng một thị trường chứng khoán theo cơ chế phi tập trung hóa nhằm mục đích cung cấp giải pháp khắc phục tất cả các nhược điểm của thị trường tập trung bằng cách cung cấp: (1) hợp đồng mang tính thống nhất cho tất cả các giao dịch, (2) xác nhận tự động thông qua các hợp đồng thông minh, (3) tính minh bạch của các thuật toán thông qua mã hợp đồng thông minh và (4) phí giao dịch thấp thông qua thị trường cạnh tranh ngang hàng.

Một hợp đồng thông minh là một đoạn mã mô tả các quy tắc kinh doanh cần được xác minh và chấp nhận. Do đó, một hợp đồng pháp lý thực tế có thể xem như là một tập hợp các chỉ dẫn. Các hợp đồng này được đăng ký trong Blockchain, tương tự như các giao dịch. Chúng có thể được kích hoạt trong tương lai bằng các lệnh gọi giao dịch (transaction calls) và trạng thái của nó sẽ được cập nhật dựa trên kết quả thực hiện hợp đồng thông minh. Các hợp đồng thông minh nên được xem là một nhân tố có trạng thái, có chức năng và có thể được kích hoạt bất kỳ lúc nào sau khi triển khai thành công. Mục đích của hợp đồng thông minh là thay thế các bên thứ ba (thẩm phán, người công chứng, người ký quỹ, nhà môi giới, v.v.) bằng một đại lý trung lập hoạt động theo một bộ các quy tắc đã được xác định trước. Các điều khoản cụ thể của một hợp đồng thông minh phụ thuộc rất nhiều vào khuôn khổ triển khai nó.

Hợp đồng thông minh giao dịch chứng khoán được xây dựng trên chuỗi khi có cung và cầu gặp nhau và phát sinh giao dịch khớp lệnh. Các thông tin giao dịch là hoàn toàn công khai và hệ thống mạng Blockchain hoạt động như một kho lưu ký phi tập trung, trong đó mỗi thành viên tham gia đều có thể theo dõi tất cả các giao dịch và cung cấp bản sao dữ liệu trên toàn mạng. Hơn nữa, bất kỳ sửa đổi nào đối với lưu ký được điều chỉnh bởi sự đồng thuận giữa các bên tham gia trong hệ thống và bất kỳ loại tấn công nào là không khả thi vì trạng thái của việc lưu ký được lưu trữ trong các khối theo cơ chế chống đánh cắp.

Một khi có thông báo sai lệch về giao dịch đặt lệnh giữa các mạng ngang hàng, tính toàn vẹn của lệnh sẽ được kiểm tra trong nền tảng trước khi thực hiện. Với nhiệm vụ của một nhà thanh toán bù trừ phi tập trung, mỗi nút trong mạng sẽ kiểm tra tính hợp lệ của lệnh bằng cách đảm bảo giao dịch chắc chắn được thực hiện khi khớp lệnh. Đối với mỗi giao dịch MUA, nó sẽ xác thực xem liệu người mua đã phong tỏa tiền hay chưa trong trường hợp giao dịch có đủ tiền để thanh toán. Điều này được kiểm tra tương ứng với số lượng và mức giá yêu cầu, tùy thuộc vào từng loại lệnh (giao dịch BÁN không cần phong tỏa tiền). Bằng cách phong tỏa tiền bên trong giao dịch, số tiền thực tế sẽ được sử dụng, không cần phải ký quỹ. Kể từ thời điểm này, tiền sẽ được phong tỏa và kiểm soát bởi hợp đồng và được chuyển đến người bán sau khi lệnh được thực hiện. Tương tự, bất cứ khi nào một giao dịch BÁN được triển khai, mạng lưới sẽ xác nhận xem liệu người bán có sở hữu đủ số lượng chứng khoán mà anh ta sẵn sàng bán hay không, bằng cách kiểm tra các mục nhập của Kho lưu ký phi tập trung.

Mỗi người bán trên thị trường sẽ đưa ra lệnh bán với đề xuất về số lượng và giá cả. Tương tự, người mua sẽ đưa ra lệnh mua chứa số lượng và giá họ sẵn sàng trả. Sau khi tạo lệnh, các lệnh này sẽ được ghi nhận và nhân rộng trong các khối trên tất cả các nút trong mạng.

Các cơ chế đồng thuận được triển khai trong hệ thống blockchain, theo dõi tất cả những thay đổi này và xác nhận từng trạng thái cập nhật tương ứng với mỗi mức giá bán /mua mà người giao dịch tương ứng nhận được. Vì hợp đồng StockMarket được sao chép trên tất cả các nút trong mạng, các giao dịch tiếp theo chứa trong một khối, được xác nhận bởi từng nút trong mạng theo cách sau:

Để tạo một khối hợp lệ, nó phải chứa các giao dịch cùng với trạng thái mới nhất của tài khoản, trong trường hợp của chúng tôi là Hợp đồng StockMarket. Các trạng thái mới nhất được xác định bởi thợ đào sau khi áp dụng chuỗi hành động được đại diện bởi các giao dịch được lưu trữ trong khối đó. Khi một thợ đào chiến thắng, khối của nó sẽ được truyền tới toàn bộ mạng để xác minh và chấp nhận. Mỗi nút của mạng sẽ nhận được khối mới được khai thác này và sẽ xác thực các chuyển đổi trạng thái, bằng cách thực hiện tất cả các giao dịch liên quan đến trạng thái đã biết từ khối trước đó và sau đó so sánh kết quả giữa khối nhận được từ thợ đào và tính toán của chính họ. Trạng thái đã thay đổi được đề xuất được chấp nhận nếu và chỉ khi xác thực là chính xác, nếu không khối sẽ bị loại bỏ và các đề xuất khối mới được chấp nhận.

Hình Giao dịch thực hiện một lệnh mới

Do đó, hệ thống cung cấp một ứng dụng phi tập trung hoàn toàn được nhân rộng và có độ tin cậy cao, trong đó mỗi nút có trách nhiệm xác thực tính toàn vẹn của các hành động đã đăng ký: tài sản sở hữu, giá giao dịch và ưu đãi, giá thị trường, giá thanh toán, v.v. Hệ thống đề xuất quản lý cung cấp phân quyền hoàn toàn, đồng thời cung cấp một hệ thống dân chủ, nơi mỗi bên liên quan có thể có quyền truy cập minh bạch vào tất cả các thuật toán và các giao dịch được triển khai, đồng thời xác minh và xác thực tính toàn vẹn của các giao dịch này. Hơn nữa, một cải tiến quan trọng của hệ thống là phí thấp hơn thu được bằng cách loại bỏ các đại lý trung gian đang đại diện cho khách hàng. Các khoản phí này được thay thế bằng phí khai thác cần thiết để cung cấp tính bảo mật và tính toàn vẹn của hệ thống, bằng cách thưởng cho những thợ đào vì công việc trung thực của họ.

Ưu điểm của mô hình giao dịch chứng khoán phi tập trung so với mô hình tập trung

Khó bị tấn công: Do mỗi chủ thể tham gia đều sẽ được sao lưu một sổ cái giao dịch theo nguyên tắc phi tập trung và phân tán, nên việc mất mát dữ liệu là điều khó có thể xảy ra, trừ khi hacker có thể tấn công vào máy tính của tất cả những người tham gia vào thị trường chứng khoán này cùng 1 lúc.

Các giao dịch khó bị sửa lỗi: Khả năng tấn công quá bán 51% theo lý thuyết lẫn thực tế là điều không khả thi vì hacker phải chiếm quyền kiểm soát 51% các nút mạng trên hệ thống để có thể sửa bất cứ giao dịch nào, bên cạnh đó, việc sửa giao dịch chỉ có thể thực hiện ở các block mới được sinh ra chứ không thể sửa các block trong quá khứ khi nó đã được gắn vào Blockchain.

Giảm thiểu chi phí giao dịch: Việc loại bỏ các trung gian như sở giao dịch chứng khoán, công ty chứng khoán, môi giới chứng khoán sẽ làm giảm thiểu tối đa chi phí giao dịch cho các nhà đầu tư. Các giao dịch đều được xác nhận tự động thông qua hệ thống máy tính của những người tham gia.

Giảm thiểu thời gian thanh toán bù trừ: Sau khi hợp đồng thông minh được thực hiện thì việc thanh toán bù trừ giữa người mua và người bán sẽ được tự động thực hiện ngay lập tức mà không cần phải chờ đến T+3 như giao dịch theo phương thức truyền thống hiện nay. Giúp tăng tính thanh khoản và giảm thiểu thời gian thanh toán bù trừ cho nhà đầu tư.

Tránh hiện tượng làm giá, đưa lệnh ảo trên sàn: Việc giao dịch công khai, và chỉ có thể giao dịch nếu như có cổ phiếu thực sẽ tránh được các hiện tượng làm giá, đẩy lệnh ảo trên sàn gây méo mó thị trường như các thị trường giao dịch chứng khoán truyền thống.

Tránh được việc nghẽn lệnh, quá tải của hệ thống tập trung: Do cơ chế giao dịch là cơ chế mạng ngang hàng Peer to Peer, nên việc dồn lệnh vào một hệ thống máy chủ để xử lý dẫn đến quá tải sẽ không xảy ra với mô hình giao dịch phi tập trung khi các lệnh được thực hiện ngang hàng và đồng thời với nhau thông qua các nút mạng phân tán, chính vì thế hạn chế được hiện tượng quá tải của cơ chế giao dịch tập trung cũ.

Nhược điểm của mô hình

Không thể bị sửa lỗi, đây vừa là ưu điểm nhưng cũng là nhược điểm của mô hình. Một khi giao dịch đã được thực hiện và được xác nhận đưa vào blockchain thì không thể sửa hoặc xóa giao dịch đó trên hệ thống blockchain được nữa, nên khi đặt lệnh sai và lệnh đã được khớp thì không thể sửa lệnh lại được.

Nhìn chung, mỗi một cuộc cách mạng mới đều có những ưu nhược điểm nhất định nhưng nó là xu thế vận động chung để phát triển cái mới và loại bỏ những cái cũ không còn phù hợp. Chính vì thế, để có thể ứng dụng mô hình này vào trong thực tế, chúng ta cần xây dựng lộ trình phù hợp và đưa ra các phương án nhằm tối ưu hóa những ưu điểm và hạn chế thấp nhất những nhược điểm của mô hình. Từ đó xây dựng thị trường chứng khoán theo cơ chế phi tập trung nhằm cung cấp thêm một kênh truyền dẫn vốn hiệu quả cho nền kinh tế trong tương lai.

Xem toàn bộ bài nghiên cứu Xây Dựng Thị Trường Chứng Khoán Phi Tập Trung Dựa Trên Công Nghệ Blockchain tại đây. Nhóm tác giả: TS. Nguyễn Hữu Huân (UEH); TS. Ngô Minh Vũ (UEH); ThS. Trần Nguyễn Trâm Anh (Trường ĐH Văn Lang).

Đây là bài viết nằm trong Chuỗi bài lan tỏa nghiên cứu và kiến thức ứng dụng từ UEH, trân trọng kính mời Quý độc giả đón xem Bản tin kiến thức KINH TẾ SỐ #23 “Chính sách lao động việc làm cho TP.HCM trong giai đoạn sau giãn cách”.

Tin, ảnh: Nhóm tác giả, Phòng Marketing – Truyền thông UEH.

Giọng đọc: ThS. Phạm Nguyễn Hoài – Viện ISCM.