[Research Contribution] Tác động của đặc điểm hội đồng quản trị đến chất lượng lợi nhuận của các công ty niêm yết Việt Nam

26 Tháng Năm, 2025

Từ khóa: Chất lượng lợi nhuận (EQ), Hội đồng quản trị (HĐQT), Đặc điểm quản trị doanh nghiệp, Thuộc tính EQ, Thước đo đa chiều, Công ty niêm yết, Quản trị doanh nghiệp hiệu quả, Lợi nhuận bền vững

Trong bối cảnh thị trường tài chính ngày càng yêu cầu sự minh bạch và tính bền vững, chất lượng lợi nhuận trở thành một tiêu chí quan trọng để đánh giá hiệu quả và độ tin cậy của các công ty niêm yết Việt Nam. Hội đồng quản trị giữ vai trò then chốt trong việc hoạch định chiến lược và kiểm soát các hoạt động quản trị, qua đó có thể tác động đáng kể đến chất lượng lợi nhuận. Chính vì thế, trong bài nghiên cứu này, nhóm tác giả thuộc UEH Mekong, Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh (UEH) đã tập trung làm rõ tác động của các đặc điểm hội đồng quản trị đến chất lượng lợi nhuận của các công ty niêm yết Việt Nam giai đoạn 2016-2020, đồng thời tiếp cận chất lượng lợi nhuận như một thước đo đa chiều vốn chưa được đề cập trong các nghiên cứu trước đây ở Việt Nam.

Bg 1499x600

Chất lượng lợi nhuận (Earnings Quality – EQ)

Chất lượng lợi nhuận được xác định từ hai quan điểm, đó là quan điểm về tính hữu ích của việc ra quyết định và quan điểm dựa trên nền tảng kinh tế. Theo đó, lợi nhuận được đánh giá là có chất lượng cao khi phản ánh trung thực hiệu quả hoạt động hiện tại của doanh nghiệp, có khả năng dự báo hiệu quả hoạt động trong tương lai và là thước đo đáng tin cậy cho giá trị bền vững, phù hợp với kỳ vọng của các nhà phân tích tài chính và nhà đầu tư. Mặt khác, từ góc nhìn các chủ nợ có thể định nghĩa chất lượng lợi nhuận là thu nhập dễ dàng chuyển đổi thành dòng tiền và phản ánh hiệu quả thực tế của nhà quản lý.

Trong khi đó, người sử dụng báo cáo tài chính xác định chất lượng lợi nhuận theo nghĩa “không có quản trị lợi nhuận”. Việc các nhà quản lý chủ động điều chỉnh con số lợi nhuận trong phạm vi cho phép của các chuẩn mực kế toán có thể làm sai lệch tính hữu ích của thông tin tài chính, từ đó ảnh hưởng đến quyết định của nhà đầu tư và các bên liên quan. Một mức thu nhập có tính liên tục và khả năng dự đoán cao chưa chắc đã là biểu hiện của chất lượng lợi nhuận cao nếu đó là kết quả của hành vi quản trị lợi nhuận.

Các nhà quản lý có thể có xu hướng quản lý thu nhập vì nhiều lý do khác nhau, bao gồm áp lực từ thị trường vốn, bồi thường và tiền thưởng dựa trên hiệu suất, cũng như ràng buộc từ hợp đồng vay nợ. Những hành vi này có thể làm suy giảm đáng kể chất lượng lợi nhuận của doanh nghiệp.

Chất lượng lợi nhuận không đơn thuần là lợi nhuận kế toán, mà còn phản ánh mức độ tin cậy, ổn định và bền vững của các con số tài chính doanh nghiệp công bố. Khác với các nghiên cứu trước chỉ dùng một thước đo đơn lẻ, nghiên cứu này tiếp cận chất lượng lợi nhuận dưới góc nhìn đa chiều từ bốn thuộc tính riêng, cụ thể:

  • Tính bền vững (Persistence): Là khả năng duy trì lợi nhuận ổn định qua thời gian, không chịu tác động đột biến từ các yếu tố phi kinh tế.
  • Tính khả đoán (Predictability): Là mức độ mà lợi nhuận tương lai có thể được dự báo dựa trên các dữ liệu hiện tại.
  • Độ biến động (Variability): Là mức dao động của lợi nhuận qua các kỳ, phản ánh sự ổn định hoạt động doanh nghiệp.
  • Tính ổn định (Smoothing): Là mức độ gắn kết giữa lợi nhuận hiện tại và tương lai, cho thấy mức độ trung thực trong ghi nhận lợi nhuận.

Việc tổng hợp cả bốn thuộc tính này giúp đánh giá chất lượng lợi nhuận một cách toàn diện và khách quan hơn, làm cơ sở cho việc kiểm tra tác động của các yếu tố quản trị doanh nghiệp.

Tác động của các đặc điểm hội đồng quản trị đến chất lượng lợi nhuận

Hội đồng quản trị (HĐQT) trong công ty cổ phần giữ vai trò then chốt trong việc giám sát hoạt động điều hành, đảm bảo phân bổ vốn đầu tư hiệu quả, ngăn ngừa sự tập trung quyền lực và thiết lập cơ chế kiểm soát, cân bằng giữa các nhóm lợi ích. Mỗi công ty sẽ có một HĐQT, tùy thuộc vào đặc điểm cấu trúc và thành phần, sẽ ảnh hưởng khác nhau đến khả năng giám sát và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp, trong đó có chất lượng lợi nhuận.

Sự đa dạng trong HĐQT được xem là yếu tố nâng cao hiệu quả quản trị doanh nghiệp, được thể hiện qua các khía cạnh như: kỹ năng chuyên môn, kinh nghiệm, quy mô HĐQT, tỷ lệ thành viên độc lập, việc kiêm nhiệm giữa CEO và Chủ tịch HĐQT, cũng như tỷ lệ nữ giới trong HĐQT. Ngoài ra, các yếu tố nội tại như quy mô doanh nghiệp, đòn bẩy tài chính,… cũng có thể ảnh hưởng đến chất lượng lợi nhuận, theo kết quả từ nhiều nghiên cứu thực nghiệm.

Trên thị trường chứng khoán Việt Nam, số lượng các công ty niêm yết phải điều chỉnh báo cáo tài chính sau kiểm toán khá phổ biến, trong đó chủ yếu là điều chỉnh chỉ tiêu lợi nhuận. Điều này tạo nên lo ngại không nhỏ cho các nhà đầu tư vì vấn đề điều chỉnh có ảnh hưởng rất lớn đến lợi ích cổ đông và làm giảm giá trị thông tin báo cáo tài chính.

Về cách thức đo lường chất lượng lợi nhuận, đa số các nghiên cứu trước đây chủ yếu sử dụng chất lượng dồn tích (Accruals quality) hoặc chỉ tập trung vào một số thuộc tính đơn lẻ của chất lượng như: tính bền vững, tính ổn định, tính khả đoán để đo lường chất lượng lợi nhuận. Các nghiên cứu thiên về kiểm tra mối quan hệ giữa đặc điểm HĐQT và chất lượng lợi nhuận tại Việt Nam còn hạn chế, đồng thời chưa khai thác đầy đủ góc nhìn đa chiều trong đo lường.

Và trong nghiên cứu này, chất lượng lợi nhuận được đo lường dựa trên bốn thuộc tính: tính bền vững (Persistence), tính khả đoán (Predictability), độ biến động (Variability) và tính ổn định (Smoothing) cùng với thước đo chất lượng lợi nhuận tổng hợp với mong muốn mang lại một góc nhìn đa chiều, sâu sắc hơn về chất lượng lợi nhuận thông qua kết quả thực nghiệm.

Hàm ý chính sách cho các công ty niêm yết Việt Nam và các bên liên quan

*Đối với các công ty niêm yết

Kết quả nghiên cứu cho thấy, chất lượng lợi nhuận của các công ty niêm yết qua các năm từ 2016 đến 2020 vẫn ở mức tương đối thấp, cần có các giải pháp phù hợp để cải thiện, nâng cao chất lượng hiệu quả hơn. Bên cạnh đó, trên cơ sở kết quả tác động của các đặc điểm HĐQT đến chất lượng lợi nhuận, các công ty niêm yết, đặc biệt là Đại hội đồng cổ đông, nên chú ý nhiều hơn đến cơ cấu nữ giới trong HĐQT, quy mô hội đồng và trình độ chuyên môn của thành viên. Việc xây dựng một HĐQT có cấu trúc hợp lý và đa dạng sẽ góp phần nâng cao năng lực giám sát và chất lượng thông tin tài chính, từ đó cải thiện chất lượng lợi nhuận của doanh nghiệp.

*Đối với nhà đầu tư

Nghiên cứu này đã chỉ ra quy mô của HĐQT và quy mô doanh nghiệp là hai trong số các nhân tố tác động tích cực đến EQ, điều này đóng vai trò như một chỉ báo hữu ích cho nhà đầu tư trong việc đánh giá và lựa chọn doanh nghiệp. Trong bối cảnh thị trường tài chính ngày càng chú trọng đến minh bạch và hiệu quả bền vững, nhà đầu tư nên vượt qua cách tiếp cận truyền thống dựa trên con số lợi nhuận thuần túy, để chuyển sang phân tích sâu hơn về chất lượng thực sự của lợi nhuận, được đo lường qua nhiều thuộc tính. Việc cập nhật kiến thức và tư duy phân tích đa chiều sẽ là yếu tố then chốt giúp nhà đầu tư đưa ra các quyết định chiến lược hiệu quả hơn.

*Đối với các bên cho vay

Trong quá trình thẩm định tín dụng cho vay, các ngân hàng cần kết hợp xem xét thông tin nhiều chiều bên cạnh chỉ tiêu lợi nhuận và các chỉ số tài chính. Khi doanh nghiệp chịu áp lực nợ càng lớn sẽ làm gia tăng động cơ điều chỉnh lợi nhuận, nhằm tạo tín hiệu tốt cho các bên cho vay. Ở chiều ngược lại, khi các bên cho vay không còn xem chỉ tiêu lợi nhuận là cơ sở quan trọng để đánh giá, thẩm định khả năng trả nợ, thì lúc này các doanh nghiệp sẽ giảm được áp lực phải can thiệp vào lợi nhuận, góp phần cải thiện chất lượng lợi nhuận của chính doanh nghiệp và giảm được nợ xấu cho ngân hàng. Song song đó, các tổ chức tín dụng cần xem xét các đặc điểm HĐQT có ảnh hưởng đến EQ như một thông tin bổ trợ cho các quyết định cấp vốn.

*Đối với cơ quan quản lý

Thực tế cho thấy một số công ty niêm yết tại Việt Nam có xu hướng điều chỉnh báo cáo tài chính sau kiểm toán, đặc biệt là chỉ tiêu lợi nhuận. Để đảm bảo tính minh bạch và ổn định của thị trường tài chính, Ủy ban chứng khoán nhà nước cũng cần có các biện pháp và chế tài xử lý, tránh sự xáo trộn thông tin, gây khó khăn cho nhà đầu tư. Ngoài ra, để hỗ trợ các doanh nghiệp lần đầu niêm yết hoặc đang trong quá trình duy trì niêm yết, chính sách quản lý cần hướng đến việc đồng hành, hỗ trợ và giảm thiểu áp lực thông qua các quy định linh hoạt và khuyến khích minh bạch hóa. Cùng với đó, việc thúc đẩy các nghiên cứu sâu hơn về đặc điểm quản trị doanh nghiệp và chất lượng báo cáo tài chính sẽ là nền tảng quan trọng cho việc xây dựng một thị trường chứng khoán phát triển bền vững tại Việt Nam.

Nghiên cứu này đã cung bằng chứng thực nghiệm về ảnh hưởng của các đặc điểm HĐQT đến chất lượng lợi nhuận tại các công ty niêm yết ở Việt Nam. Những hiểu biết sâu sắc về nghiên cứu không chỉ góp phần làm sáng tỏ vai trò của cấu trúc và thuộc tính HĐQT đối với hiệu quả tài chính, mà còn mang lại cơ sở tham khảo hữu ích cho cổ đông và cơ quan quản lý trong việc đánh giá và giám sát hoạt động quản trị doanh nghiệp. Đặc biệt, nghiên cứu đã đóng góp vào việc phát triển khái niệm chất lượng lợi nhuận như một thước đo đa chiều gồm: tính bền vững, tính khả đoán, độ biến động và tính ổn định, điều mà các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam chưa đề cập một cách toàn diện. 

Xem toàn bộ bài nghiên cứu Tác động của đặc điểm hội đồng quản trị đến chất lượng lợi nhuận của các công ty niêm yết Việt Nam TẠI ĐÂY.

Nhóm tác giả: ThS. Nguyễn Hồng Nga, TS. Lâm Thị Trúc Linh, ThS. Nguyễn Ngọc Thọ, ThS. Trần Ngọc Hòa – Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh

Đây là bài viết nằm trong chuỗi bài lan tỏa nghiên cứu và kiến thức ứng dụng với thông điệp “For a More Sustainable Mekong – Vì một Đồng bằng sông Cửu Long bền vững”, thuộc chương trình “Research Contribution For All – Nghiên Cứu Vì Cộng Đồng” do UEH thực hiện. UEH trân trọng kính mời Quý độc giả cùng đón xem bản tin UEH Research Insights tiếp theo. 

Tin, ảnh: Tác giả, Phòng Tuyển sinh – Truyền thông UEH Mekong, Ban Truyền thông và Phát triển đối tác UEH

Giọng đọc: Thanh Kiều

Chu kỳ giảm giá của đồng USD?

TS. Đinh Thị Thu Hồng và nhóm nghiên cứu

26 Tháng Sáu, 2021

Việt Nam cần kịch bản cho thương mại tương lai

ThS. Tô Công Nguyên Bảo

26 Tháng Sáu, 2021

Hệ thống tiền tệ tiếp theo như thế nào?

TS. Lê Đạt Chí và nhóm nghiên cứu

26 Tháng Sáu, 2021

Chuyển đổi số trong khu vực công tại Việt Nam

Khoa Quản lý nhà nước

26 Tháng Sáu, 2021

Cần đưa giao dịch công nghệ lên sàn chứng khoán

Bộ Khoa học và Công nghệ

5 Tháng Sáu, 2021

Thiết kế đô thị: tầm nhìn vững chắc cho đô thị bền vững

Viện Đô thị thông minh và Quản lý

5 Tháng Sáu, 2021

Phục hồi du lịch và nỗ lực thoát khỏi vòng xoáy ảnh hưởng bởi Covid-19

Viện Đô thị thông minh và Quản lý

5 Tháng Sáu, 2021

2021 sẽ là năm khởi đầu của chu kỳ tăng trưởng mới

PGS.TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo

5 Tháng Sáu, 2021

Quỹ vaccine sẽ khả thi khi có người dân đóng góp

Phạm Khánh Nam, Việt Dũng

5 Tháng Sáu, 2021

Kích thích kinh tế, gia tăng vận tốc dòng tiền

Quách Doanh Nghiệp

5 Tháng Sáu, 2021

Đi tìm chiến lược hậu Covid-19 cho doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam

PGS TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo, ThS Lê Văn

5 Tháng Sáu, 2021

Insurtech – Cơ hội và thách thức cho Startup Việt

Ths. Lê Thị Hồng Hoa

5 Tháng Sáu, 2021