[Podcast] “Căn bệnh Hà Lan” trong việc nhận kiều hối và trường hợp Việt Nam

31 Tháng Mười, 2024

Từ khoá: kiều hối, thị trường, ngân hàng, căn bệnh Hà Lan

Tùy mỗi trường hợp với đặc tính nội tại của nền kinh tế quốc gia, hướng đi của dòng vốn kiều hối và khả năng hấp thụ của nền kinh tế mà tác động của kiều hối dường như có khác biệt.

Tầm quan trọng của Kiều hối và những mặt trái không mong đợi 

Kiều hối trong những thập niên gần đây đã gia tăng nhanh chóng và đóng vai trò quan trọng với các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình (như Việt Nam đang được xếp vào nhóm có thu nhập trung bình thấp – theo xếp hạng của World Bank). Số liệu từ World Bank, kiều hối (theo tỷ lệ % GDP) nhận được ở các quốc gia thu nhập thấp và trung bình đạt hơn 1.5% GDP còn cao hơn so với dòng vốn đầu từ trực tiếp nước ngoài ròng (1.4% GDP). Các nghiên cứu kinh tế rút ra một số tác động tích cực lẫn tiêu cực của kiều hối. Kiều hối được xem là một nguồn tài chính từ bên ngoài với các quốc gia nhận (đặc biệt là quốc gia thu nhập thấp và đang phát triển), từ đó, giúp giảm các rào cản về nguồn vốn cho nền kinh tế, thúc đẩy đầu tư và tiêu dùng. Tuy vậy, kiều hối cũng dẫn đến một số tác động tiêu cực. Cụ thể nhất là vấn đề “căn bệnh Hà Lan”, theo đó, dòng kiều hối có thể khiến cung lao động trên thị trường giảm (do người nhận được kiều hối có thể giảm nhu cầu việc làm) trong khi cầu tiêu dùng hàng không xuất khẩu (tạm gọi là hàng nội địa) tăng lên. Hệ quả là, thị trường lao động có sự chuyển dịch nhân lực từ khu vực sản xuất hàng xuất khẩu sang khu vực sản xuất hàng không xuất khẩu dẫn đến năng lực cạnh tranh hàng xuất khẩu giảm do chi phí lao động tăng lên. Bên cạnh đó, dòng kiều hối (nếu xem xét như một dòng vốn) đi vào sẽ có thể làm tăng giá trị đồng tiền (tỷ giá hối đoái thực) và vì vậy, cũng làm giảm tính cạnh tranh của hàng xuất khẩu.

Mặc dù vậy, các nghiên cứu trước đây cũng chưa có kết luận cuối cùng về tác động tiêu cực hay tích cực của kiều hối lên nền kinh tế. Các nghiên cứu cho thấy, tùy mỗi trường hợp với đặc tính nội tại của nền kinh tế quốc gia, hướng đi của dòng vốn kiều hối và khả năng hấp thụ của nền kinh tế mà tác động của kiều hối dường như có khác biệt.

Với trường hợp Việt Nam, một số nghiên cứu cho thấy rằng kiều hối có một số tác động tích cực nhất định như giúp gia tăng tài sản của hộ gia đình, tăng trưởng kinh tế, nhưng một số nghiên cứu khác lại tìm thấy kết quả tiêu cực hơn. Một trong những vấn đề quan trọng là hướng đi của dòng kiều hối vào nền kinh tế như thế nào. Nghiên cứu cho thấy, điều đáng quan ngại trong trường hợp của Việt Nam là dường như kiều hối không đi vào sản xuất mà chủ yếu được sử dụng vào đầu tư bất động sản, trả nợ, và tiết kiệm, và tiêu dùng cho hàng lâu bền. Điều này nếu diễn ra trong thời gian dài không chỉ có thể dẫn đến rủi ro tồn tại tác động tiêu cực của vấn đề “căn bệnh Hà Lan” mà còn một số vấn đề khác như sự nóng lên của thị trường bất động sản. Do đó, đây là một vấn đề mà các nhà làm chính sách phải quan tâm và có chính sách phù hợp.

Một vài gợi ý

Ở khía cạnh chính sách vĩ mô, các nghiên cứu cho thấy rằng không có một chính sách để giải quyết tất cả các vấn đề. Người viết xin đưa ra một số ý gợi mở để cân nhắc.

Thứ nhất, các nhà hoạch định chính sách, đặc biệt là Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Việt Nam cần theo dõi sát sao diễn biến của kiều hối và quan hệ với tỷ giá hối đoái thực của USD/VND. Tác động của kiều hối lên tỷ giá hối đoái thực là một khả năng có thể xảy ra và làm giảm tính cạnh tranh của hàng xuất khẩu Việt Nam. Do đó, NHNN Việt Nam cần điều hành chính sách tiền tệ linh hoạt để không làm tỷ giá USD/VND thực thay đổi quá bất ngờ hoặc bị ghìm giữ quá lâu.

Ở khía cạnh chính phủ và các chính quyền địa phương, các tổ chức như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) khuyến khích các quốc gia nhận nhiều kiều hối cần quan tâm đầu tư vào hạ tầng công và thể chế.

Ở khía cạnh hạ tầng công, cần tập trung đầu tư vào các cơ sở hạ tầng quan trọng để tạo thuận lợi cho các hoạt động kinh tế, đặc biệt là các hoạt động kinh tế mới thông qua khởi nghiệp. Việc giảm các chi phí như chi phí vận tải là rất cần thiết để dòng kiều hối được hướng đến các hoạt động sản xuất hơn là tiêu dùng.

Ở khía cạnh thể chế, rất cần thiết phải xác định rằng kiều hối không nên bị đánh thuế vì kiều hối có thể giúp giảm nghèo đói, hỗ trợ cho các hộ gia đình có thu nhập thấp. Tuy nhiên, cần phải cải thiện thể chế, đặc biệt các điều kiện kinh doanh để người nhận kiều hối có thể sử dụng dòng tiền này hướng đến các hoạt động sản xuất kinh doanh.

Một vấn đề cũng cần được cân nhắc đó là đầu tư vào giáo dục để không chỉ hướng đến người lao động trong nước mà còn khiến những người nhận kiều hối hoặc những người xuất khẩu lao động trở về. Việc đào tạo kiến thức và kỹ năng phù hợp để họ sử dụng nguồn vốn này tối ưu hướng vào sản xuất kinh doanh là cần thiết. Đồng thời, việc kiến thức kỹ năng của người lao động tốt hơn cũng là một cách để gián tiếp tăng năng lực cạnh tranh của hàng xuất khẩu trong trường hợp bị ảnh hưởng tiêu cực bởi kiều hối.

Cuối cùng, cũng cần xác định quan điểm chính sách rằng kiều hối có thể xem là một nguồn lực quan trọng trong phát triển kinh tế nhưng không phải là một nguồn lực dài hạn. Bởi lẽ, điều này có thể dẫn đến vòng xoáy dựa vào kiều hối để có thêm thu nhập. Người dân sẽ ngày càng bị phụ thuộc vào nguồn thu nhập từ kiều hối và tìm cách để di cư/xuất khẩu lao động, kết quả là càng làm sự phụ thuộc tăng lên.

Bài viết đã được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Sài Gòn. 

Tác giả: TS Nguyễn Phúc Cảnh – Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh (UEH).

Đây là bài viết nằm trong Chuỗi bài lan tỏa nghiên cứu và kiến thức ứng dụng từ UEH với thông điệp “Research Contribution For All – Nghiên Cứu Vì Cộng Đồng”, UEH trân trọng kính mời Quý độc giả cùng đón xem bản tin UEH Research Insights tiếp theo.

Tin, ảnh: Tác giả, Ban Truyền thông và Phát triển đối tác UEH

Giọng đọc: Thanh Kiều

 

Chu kỳ giảm giá của đồng USD?

TS. Đinh Thị Thu Hồng và nhóm nghiên cứu

26 Tháng Sáu, 2021

Việt Nam cần kịch bản cho thương mại tương lai

ThS. Tô Công Nguyên Bảo

26 Tháng Sáu, 2021

Hệ thống tiền tệ tiếp theo như thế nào?

TS. Lê Đạt Chí và nhóm nghiên cứu

26 Tháng Sáu, 2021

Chuyển đổi số trong khu vực công tại Việt Nam

Khoa Quản lý nhà nước

26 Tháng Sáu, 2021

Cần đưa giao dịch công nghệ lên sàn chứng khoán

Bộ Khoa học và Công nghệ

5 Tháng Sáu, 2021

Thiết kế đô thị: tầm nhìn vững chắc cho đô thị bền vững

Viện Đô thị thông minh và Quản lý

5 Tháng Sáu, 2021

Phục hồi du lịch và nỗ lực thoát khỏi vòng xoáy ảnh hưởng bởi Covid-19

Viện Đô thị thông minh và Quản lý

5 Tháng Sáu, 2021

2021 sẽ là năm khởi đầu của chu kỳ tăng trưởng mới

PGS.TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo

5 Tháng Sáu, 2021

Quỹ vaccine sẽ khả thi khi có người dân đóng góp

Phạm Khánh Nam, Việt Dũng

5 Tháng Sáu, 2021

Kích thích kinh tế, gia tăng vận tốc dòng tiền

Quách Doanh Nghiệp

5 Tháng Sáu, 2021

Đi tìm chiến lược hậu Covid-19 cho doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam

PGS TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo, ThS Lê Văn

5 Tháng Sáu, 2021

Insurtech – Cơ hội và thách thức cho Startup Việt

Ths. Lê Thị Hồng Hoa

5 Tháng Sáu, 2021