[Research Contribution] 10 Xu Thế Nghề Nghiệp Toàn Cầu Định Hình Kỷ Nguyên 5.0 – Phần 1

25 Tháng Năm, 2025

“Muôn ngành vạn nghề”, “nghề cũ mất đi, nghề mới trỗi dậy”, “AI là bạn đồng hành” – những cụm từ này phác họa rõ nét thị trường lao động trong kỷ nguyên 5.0. Live Talk 02 với chủ đề “10 xu thế nghề nghiệp toàn cầu định hình kỷ nguyên 5.0 – Kỳ 1” của Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh (UEH) sẽ mang đến cái nhìn toàn cảnh về sự chuyển dịch nghề nghiệp tại Việt Nam và thế giới, giúp phụ huynh, học sinh hiểu rõ hơn về thị trường lao động, từ đó chủ động xây dựng lộ trình nghề nghiệp bền vững trong thời đại chuyển đổi số.

Thumb Lớn Thương Hiệu Học Thuật Mới (2)

Live Talk 02 có sự góp mặt của các chuyên gia đầu ngành, giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực giáo dục và công nghệ: GS.TS. Nguyễn Khắc Quốc Bảo – Phó Giám đốc Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh; Chuyên gia Lâm Nguyễn Hải Long – Chủ tịch Hội Tin học Thành phố Hồ Chí Minh; cùng sự dẫn dắt của MC Tuyền Tăng.

Live talk Hướng nghiệp bền vững 5.0 “Empowering Tomorrow” chủ đề 02: 10 Xu Thế Nghề Nghiệp Toàn Cầu Định Hình Kỷ Nguyên 5.0 – Phần 1

Muôn ngành vạn nghề – Bức tranh tổng thể về nghề nghiệp tại Việt Nam & thế giới

MC Tuyền Tăng: Kỷ nguyên 5.0 – Kỷ nguyên của một xã hội siêu thông minh là điều sẽ diễn ra và mốc thời gian được xác định rất gần: 2035 hoặc có thể sớm hơn. “Sự lên ngôi của hàng loạt siêu công nghệ” – “Nâng cao tương tác giữa người và máy” – “đặt con người làm trung tâm” chính là những từ khóa “hot” khi đề cập đến giai đoạn này. Vậy bức tranh toàn cảnh của thị trường lao động trên thế giới và tại Việt Nam – từ trước đến nay – đang thay đổi như thế nào? 

Chuyên gia Lâm Nguyễn Hải Long: Nếu nhìn lại vài năm gần đây, chúng ta từng chứng kiến xu hướng lựa chọn nghề nghiệp theo hướng chuyên sâu – tức là phát triển từ một chuyên ngành cốt lõi, sau đó mở rộng sang các lĩnh vực liên quan. Ví dụ, những người làm trong thương mại điện tử thường sẽ phát triển thêm năng lực về marketing số, thiết kế hình ảnh, hay kỹ năng bán hàng trực tuyến.

Tuy nhiên, bước sang giai đoạn hiện nay, xu hướng nghề nghiệp đang dịch chuyển mạnh mẽ theo hướng tinh gọn hơn, đa nhiệm hơn, và đòi hỏi tốc độ triển khai công việc nhanh chóng hơn.

Đơn cử như trong lĩnh vực nông nghiệp trước đây, người nông dân chỉ tập trung vào hoạt động sản xuất và thu hoạch. Nhưng ngày nay, với sự hỗ trợ của công nghệ số, họ hoàn toàn có thể chủ động quảng bá, livestream, và bán sản phẩm trực tiếp tới người tiêu dùng thông qua các nền tảng trực tuyến. Điều này cho thấy rằng các mắt xích trong chuỗi giá trị nghề nghiệp đang được rút gọn, tối ưu hóa, và tích hợp hiệu quả hơn rất nhiều so với trước đây.

Đặc biệt, một nhân tố mới đang tạo ra sự thay đổi có tính cách mạng, đó chính là trí tuệ nhân tạo – AI. Tôi gọi AI là một “người bạn đồng hành” – một chất xúc tác mạnh mẽ không chỉ trong thị trường lao động, mà còn lan tỏa sâu rộng đến giáo dục, y tế, tài chính và nhiều lĩnh vực khác.

Tại Việt Nam, tác động của công nghệ số nói chung, và AI nói riêng, đang ngày càng trở nên rõ nét, hứa hẹn mang lại những chuyển biến căn bản đối với cơ cấu nghề nghiệp và kỹ năng lao động trong tương lai gần.

Tất nhiên, khi công nghệ mới xuất hiện, sẽ luôn có những băn khoăn: Liệu AI có làm mất đi việc làm? Liệu các chương trình đào tạo hiện tại có còn phù hợp?

Thực tế, nếu nhìn lại lịch sử các cuộc cách mạng công nghiệp, từ lần thứ nhất đến lần thứ tư, chúng ta đều thấy những lo ngại tương tự. Tuy nhiên, điều đã được chứng minh là: khi một số ngành nghề cũ mất đi, nhiều ngành nghề mới cũng đồng thời được tạo ra, và tổng quy mô việc làm nhìn chung vẫn tiếp tục gia tăng.

Tôi tin chắc rằng, số lượng cơ hội việc làm mới được mở ra nhờ AI sẽ nhiều hơn số việc làm bị thay thế. Bởi suy cho cùng, AI và công nghệ số chỉ là công cụ hỗ trợ, còn con người mới là chủ thể nắm quyền định đoạt và sáng tạo trong mọi lĩnh vực.

Cuối cùng, tôi xin chia sẻ 03 xu hướng nổi bật đang và sẽ tiếp tục định hình thị trường lao động:

  1. Chuyển đổi xanh và chuyển đổi số là hai tiến trình song hành không thể đảo ngược. Nếu không kịp thích nghi, rất dễ bị bỏ lại phía sau.
  2. Sự trỗi dậy của công nghệ mới, bao gồm trí tuệ nhân tạo, Internet vạn vật (IoT), dữ liệu lớn (Big Data), và sắp tới là các công nghệ mang tính đột phá như máy tính lượng tử (Quantum Computing). Những công nghệ này sẽ ảnh hưởng sâu rộng đến lực lượng lao động, đặc biệt là các bạn trẻ – những người đang chuẩn bị bước vào thị trường việc làm.
  3. Yếu tố then chốt để tồn tại và phát triển trong bối cảnh mới chính là sự linh hoạt và khả năng thích ứng. Dù là trong môi trường công nghệ hay phi công nghệ, bạn nào linh hoạt hơn, thích nghi nhanh hơn sẽ là người có nhiều cơ hội hơn trong thời đại chuyển đổi không ngừng này.

Ba trụ cột định hướng nghề nghiệp: Hiểu mình – Hiểu thị trường – Hiểu giáo dục Đại học 

MC Tuyền Tăng: Thưa GS.TS. Nguyễn Khắc Quốc Bảo, từ quan điểm mà chuyên gia Hải Long vừa chia sẻ – đặc biệt là câu chuyện về “hiểu biết chủ động” – thì lời khuyên mà thầy muốn gửi tới các bậc phụ huynh, các em học sinh, và cả các bạn sinh viên mới ra trường trong bối cảnh nhiều thay đổi và dự đoán về nghề nghiệp tương lai sẽ là gì ạ?

GS.TS. Nguyễn Khắc Quốc Bảo: Trước tiên, tôi muốn bày tỏ sự tâm đắc và trân trọng đối với phần chia sẻ đầy hàm lượng tri thức từ anh Lâm Nguyễn Hải Long. Quả thực, chúng ta đang sống trong một thế giới mà cơ cấu ngành nghề không ngừng mở rộng, đan xen và thay đổi theo hướng liên ngành, đa ngành – phản ánh xu thế phát triển tất yếu của nền kinh tế tri thức và xã hội hiện đại.

Khi nói đến công tác hướng nghiệp, lựa chọn ngành học – một câu nói dân gian thường được nhắc đến là: “Nghề chọn người, chứ người không chọn nghề”. Câu nói này phản ánh một quan niệm có chút phần thụ động, cho rằng con người nên thuận theo tự nhiên, để dòng chảy của thị trường lao động dẫn dắt và rồi sẽ tự tìm thấy công việc phù hợp.

Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện đại – như chính MC Tuyền Tăng vừa nhấn mạnh – từ khóa trọng tâm mà chúng ta cần khắc ghi, đó chính là “sự chủ động”. Khi đứng trước một thị trường với muôn hình vạn trạng ngành nghề, nếu thiếu đi tính chủ động, người học rất dễ chọn sai hướng đi. Hệ quả là sự lãng phí về thời gian, nguồn lực, và quan trọng hơn  là tiềm năng phát triển của chính bản thân mỗi người.

Tôi đánh giá rất cao ý tưởng cốt lõi của chương trình – đó là ba chữ “HIỂU”:

(1) Hiểu về bản thân: Điều này bao gồm việc xác định rõ sở trường, điểm mạnh, điểm yếu, sở thích và giá trị cá nhân. Tuy nhiên, việc hiểu chính mình không phải lúc nào cũng là điều dễ dàng. Trong nhiều trường hợp, phụ huynh lại là những người có vai trò vô cùng quan trọng trong việc định hướng, chia sẻ góc nhìn khách quan để học sinh có thể nhận diện bản thân rõ hơn. Kinh nghiệm từ quá trình tư vấn tuyển sinh cho thấy, không ít sinh viên ban đầu lựa chọn ngành học theo sở thích nhất thời, nhưng sau đó lại nhận ra rằng lời khuyên từ cha mẹ mới là yếu tố giúp các em tìm đúng hướng đi thực sự phù hợp.

(2) Hiểu về thị trường: Trong kinh tế học, đây là việc đánh giá và dự báo nhu cầu của xã hội tức là “bên cầu”. Học gì, làm gì không chỉ xuất phát từ đam mê, mà còn cần cân nhắc đến khả năng đáp ứng nhu cầu thực tế của thị trường lao động trong tương lai gần.

(3) Hiểu về các cơ sở đào tạo: Hay nói cách khác là “bên cung” – nơi đào tạo và cung ứng nguồn nhân lực. Việc tìm hiểu kỹ về các ngành học, chương trình đào tạo, mô hình học tập và liên kết doanh nghiệp… sẽ giúp học sinh lựa chọn được một đơn vị giáo dục phù hợp, có khả năng kết nối tốt với thị trường.

Đây là ba trụ cột nền tảng, mà theo tôi, nếu phụ huynh và học sinh đầu tư thời gian và tâm trí để tìm hiểu một cách nghiêm túc thì việc chọn nghề, chọn trường sẽ không còn là một quyết định cảm tính, mà trở thành một chiến lược được cân nhắc kỹ lưỡng.

Lựa chọn nghề nghiệp không phải là một phép thử có thể làm lại. Nếu chọn sai, chi phí cơ hội bị mất đi sẽ là rất lớn. Vì vậy, tôi mong rằng các em học sinh sẽ thật sự cân nhắc, chủ động, và có một định hướng đúng đắn để bước vào hành trình nghề nghiệp vững vàng, bền vững”.

GS.TS. Nguyễn Khắc Quốc Bảo 

Bước vào kỷ nguyên 5.0: Hiểu mình là chìa khóa để không bị bỏ lại phía sau

MC Tuyền Tăng: Tiếp tục thảo luận sâu hơn về một chủ đề hiện đang thu hút rất nhiều sự quan tâm và tranh luận đó chính là kỷ nguyên siêu thông minh 5.0, kính thưa thầy Bảo, nếu khái quát bức tranh ấy một cách cô đọng nhất để giúp Quý vị phụ huynh, Quý Thầy Cô cũng như các em học sinh từ THCS đến THPT dễ dàng hình dung và tiếp cận, thì Thầy sẽ nhấn mạnh vào những yếu tố trọng yếu nào của kỷ nguyên?

GS.TS. Nguyễn Khắc Quốc Bảo: Trước hết, khi nhắc đến khái niệm “kỷ nguyên 5.0”, tôi có một cách lý giải khá giản dị. Đó là: sau kỷ nguyên công nghiệp 4.0 mà chúng ta đang trải qua, thì sự phát triển tiếp nối sẽ là 5.0 – một bước tiến kế tiếp trong chuỗi tiến hóa công nghệ. Người ta gọi đây là kỷ nguyên “siêu thông minh” bởi vì dựa vào những quan sát thực tiễn hiện tại: trí tuệ nhân tạo (AI) đang bùng nổ mạnh mẽ với tốc độ chưa từng có, và đặc biệt là sự ứng dụng sâu rộng của AI vào hầu hết các lĩnh vực đời sống và sản xuất. Từ đó, người ta đưa ra những dự đoán rằng trong tương lai, AI sẽ tiếp tục phát triển vượt bậc, hình thành nên một giai đoạn mà công nghệ siêu thông minh trở thành đặc trưng.

Tuy nhiên, tôi muốn đặt một câu hỏi ngược để chúng ta cùng suy ngẫm: Khi còn sống trong kỷ nguyên 3.0, liệu chúng ta có thể hình dung chính xác kỷ nguyên 4.0 sẽ ra sao không? Tôi cho rằng là chưa. Dù Internet đã xuất hiện từ vài thập kỷ trước, nhưng lúc đó vẫn chưa ai hình dung được rằng Internet vạn vật (IoT) sẽ trở thành một trong những trụ cột cốt lõi của kỷ nguyên 4.0. Vì vậy, những dự báo hiện nay về 5.0 vẫn chỉ là dự báo – chúng giúp chúng ta định hướng, nhưng không nhất thiết phản ánh hoàn toàn thực tế của tương lai.

Vấn đề đặt ra là, trong bối cảnh hiện nay, các em học sinh – đặc biệt là học sinh lớp 12 – đang đối mặt với quá nhiều áp lực: từ việc ôn luyện cho kỳ thi tốt nghiệp, đến chọn ngành, chọn nghề, rồi thêm vào đó là những cảnh báo về việc AI sẽ thay thế con người, về một tương lai không chắc chắn trong kỷ nguyên siêu thông minh. Theo tôi, điều tốt nhất mà các em có thể làm vào lúc này chính là: chuẩn bị thật tốt trong khả năng của mình.

Cụ thể là: học tập nghiêm túc, ôn luyện chu đáo, và quan trọng nhất là tìm hiểu một cách có hệ thống từ sở thích, năng lực cá nhân; đến nhu cầu thị trường lao động và năng lực đào tạo của các trường Đại học. Việc tham khảo ý kiến từ cha mẹ, thầy cô, người thân là vô cùng quan trọng. Trên nền tảng đó, các em mới có thể đưa ra những quyết định phù hợp, đúng đắn.

Tôi tin rằng, khi một người chọn được công việc phù hợp với năng lực và đam mê của bản thân, thì công việc đó không còn đơn thuần là phương tiện để kiếm sống, mà trở thành nơi để họ thể hiện khát vọng, sự cống hiến và niềm vui sống. Và tôi vẫn luôn giữ niềm tin rằng, con người sẽ luôn chiến thắng máy móc, bởi con người có cảm xúc, có rung cảm, có đam mê – những điều mà máy móc không thể thay thế được. Chính những phẩm chất ấy làm nên bản sắc riêng của con người và là vũ khí mạnh mẽ nhất giúp con người không bị đào thải, bất kể là trong kỷ nguyên 4.0, 5.0 hay thậm chí xa hơn nữa.

Nói cách khác, nếu các em học sinh hôm nay thật sự hiểu mình, chọn đúng con đường, nuôi dưỡng đam mê và chủ động học tập, rèn luyện, thì các em hoàn toàn có thể thích nghi, phát triển và thành công trong bất kỳ bối cảnh công nghệ nào. Bởi vì, sự tiến hóa công nghệ suy cho cùng là nhằm phục vụ cho con người, giúp con người sống tốt hơn, hạnh phúc hơn với chi phí thấp hơn và trải nghiệm trọn vẹn hơn.

Trong kinh tế học, chúng tôi gọi những biến động toàn diện như vậy là rủi ro hệ thống, tức là những biến đổi mà cả xã hội cùng phải thích nghi, cùng chịu tác động. Nhưng nếu các em là những cá thể xuất sắc trong hệ thống ấy, thì chắc chắn các em sẽ không bị đào thải. Dù là 5.0 hay 6.0, những người có năng lực, chủ động và đam mê sẽ luôn tìm thấy cơ hội để tồn tại, để phát triển và để thành công.

“Nhanh và Nhạy” – Yếu tố tạo nên sự khác biệt trong kỷ nguyên siêu thông minh 5.0

MC Tuyền Tăng: Quay trở lại với một chủ đề vẫn còn nhiều tranh luận – đó là “Kỷ nguyên siêu thông minh 5.0”. Như Thầy Bảo đã nhận định, hiện tại kỷ nguyên này vẫn chưa thực sự hình thành rõ nét. Chúng ta đang dựng lên nhiều viễn cảnh, nhiều giả thuyết về nó, nhưng phần lớn vẫn là những hình dung ban đầu.

Vậy thì dưới góc nhìn của một người làm việc trong lĩnh vực công nghệ – Chuyên gia Lâm Nguyễn Hải Long, anh có thể chia sẻ những nhận định cá nhân và lời khuyên nào dành cho các em học sinh, sinh viên cũng như quý phụ huynh trong bối cảnh tương lai đa dạng và nhiều bất định như hiện nay?

Chuyên gia Lâm Nguyễn Hải Long: Tôi hoàn toàn đồng tình với quan điểm mà Thầy Bảo vừa chia sẻ. Trước khi đưa ra bất kỳ lời khuyên nào, tôi xin phép chia sẻ một câu chuyện nhỏ có thật trong trải nghiệm cá nhân.

Tôi tốt nghiệp Đại học vào năm 1997 – thời điểm Internet mới xuất hiện tại Việt Nam. Khi ấy, Internet còn là một khái niệm rất mơ hồ đối với phần lớn sinh viên và cả giới chuyên môn. Người ta bàn luận rất nhiều về tương lai của Internet, nhưng trong chúng tôi không ai thật sự hình dung rõ ràng rằng Internet sẽ thay đổi cuộc sống như thế nào. Thông tin thời đó vừa thiếu, vừa nhiễu – người ta nói rằng trên Internet có cả điều tốt lẫn điều xấu. Khả năng tiếp cận và phân tích thông tin còn hạn chế.

Thế nhưng, nếu nhìn lại quá trình phát triển của Internet đến ngày nay, chúng ta có thể nhận ra một lộ trình rõ ràng: ban đầu là IoPInternet of People, tức kết nối con người với mạng Internet. Sau đó là IoTInternet of Things, khi Internet mở rộng để kết nối các thiết bị, máy móc. Và nay, chúng ta đang bước đến giai đoạn mới – Internet of Everything – nơi mọi thứ, không chỉ máy móc mà cả hệ thống, hạ tầng, cảm biến và dữ liệu đều được kết nối.

Tuy vậy, chúng tôi – những người làm trong ngành – cũng chỉ mới bắt đầu mường tượng về nó, chưa thể nói là hiểu hết.

Chính vì thế, lời khuyên đầu tiên của tôi là: hãy chuyển từ tư thế phòng thủ sang tư thế chủ động. Nếu như trước đây, công nghệ đến quá nhanh khiến chúng ta bị động tiếp cận, thì nay, chúng ta – đặc biệt là các bạn học sinh, sinh viên – đang có trong tay rất nhiều công cụ, dữ liệu và kiến thức để chủ động học hỏi và chuẩn bị cho tương lai.

Tôi thường nhấn mạnh hai từ khóa quan trọng cho bối cảnh này, đó là: “nhanh”“nhạy”.

  • Nhanh” phản ánh tốc độ thay đổi của thời đại. Mọi thứ đều vận hành với tốc độ chóng mặt – từ việc học, làm, đến cách tiếp nhận thông tin. Chúng ta không thể trì trệ trong một thế giới đang thay đổi từng giờ.
  • Nhưng “nhanh” thôi là chưa đủ, chúng ta còn cần phải “nhạy” – tức khả năng thích ứng, phản ứng và chuyển hóa trong một môi trường biến đổi liên tục.

Tôi chia khái niệm “nhạy” này thành bốn cấp độ:

(1) Nhạy để nhận biết xu hướng của thời đại: Biết cái gì đang đến, cái gì đang nổi lên, điều gì đang thay đổi.

(2) Nhạy để nắm bắt: Khi đã nhận biết, cần nhanh chóng tiếp cận, hiểu rõ và đánh giá chính xác.

(3) Nhạy để thích nghi: Chủ động điều chỉnh bản thân theo môi trường mới. Ngay cả tôi – người thuộc thế hệ trước – cũng đang học cách sử dụng các công cụ AI để hỗ trợ công việc.

(4) Nhạy để thay đổi: Không chỉ thích nghi, mà còn phải chủ động đổi mới để phù hợp hơn với dòng chảy công nghệ và xã hội.

Tóm lại, trong kỷ nguyên siêu thông minh 5.0, sự khác biệt không còn đến từ việc ai giỏi hơn, mà đến từ việc ai nhạy bén và thích ứng nhanh hơn với sự thay đổi.

Đó là một vài chia sẻ cá nhân mà tôi hy vọng sẽ hữu ích đối với các bạn học sinh, sinh viên cũng như quý phụ huynh đang đồng hành cùng con em mình trong giai đoạn đầy thử thách nhưng cũng đầy cơ hội phía trước.

Đây là bài viết nằm trong Chuỗi bài lan tỏa nghiên cứu và kiến thức ứng dụng từ UEH với thông điệp “Research Contribution For All – Nghiên Cứu Vì Cộng Đồng”, UEH trân trọng kính mời Quý độc giả cùng đón xem bản tin UEH Research Insights tiếp theo.

___________________________

Chuỗi Live talk Hướng nghiệp bền vững 5.0 “Empowering Tomorrow” do Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh – UEH tổ chức, được phát sóng trên UEH và VnExpress là dự án đồng hành cùng Quý phụ huynh, học sinh thông qua việc gắn kết 3 khía cạnh trong hành trình chọn ngành nghề của thế hệ trẻ. Đó là: (1) Hiểu các thiên hướng nghề nghiệp cá nhân; (2) Hiểu xu hướng tương lai kỷ nguyên 5.0; (3) Hiểu xu hướng giáo dục của thế giới 5.0. Bằng 3 chữ “Hiểu”, các em học sinh sẽ có thể lựa chọn ngành học phù hợp và “hài lòng với lựa chọn” của chính mình. 

Tin, ảnh: Ban Truyền thông và Phát triển đối tác UEH

Chân Trang (1)

Chu kỳ giảm giá của đồng USD?

TS. Đinh Thị Thu Hồng và nhóm nghiên cứu

26 Tháng Sáu, 2021

Việt Nam cần kịch bản cho thương mại tương lai

ThS. Tô Công Nguyên Bảo

26 Tháng Sáu, 2021

Hệ thống tiền tệ tiếp theo như thế nào?

TS. Lê Đạt Chí và nhóm nghiên cứu

26 Tháng Sáu, 2021

Chuyển đổi số trong khu vực công tại Việt Nam

Khoa Quản lý nhà nước

26 Tháng Sáu, 2021

Cần đưa giao dịch công nghệ lên sàn chứng khoán

Bộ Khoa học và Công nghệ

5 Tháng Sáu, 2021

Thiết kế đô thị: tầm nhìn vững chắc cho đô thị bền vững

Viện Đô thị thông minh và Quản lý

5 Tháng Sáu, 2021

Phục hồi du lịch và nỗ lực thoát khỏi vòng xoáy ảnh hưởng bởi Covid-19

Viện Đô thị thông minh và Quản lý

5 Tháng Sáu, 2021

2021 sẽ là năm khởi đầu của chu kỳ tăng trưởng mới

PGS.TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo

5 Tháng Sáu, 2021

Quỹ vaccine sẽ khả thi khi có người dân đóng góp

Phạm Khánh Nam, Việt Dũng

5 Tháng Sáu, 2021

Kích thích kinh tế, gia tăng vận tốc dòng tiền

Quách Doanh Nghiệp

5 Tháng Sáu, 2021

Đi tìm chiến lược hậu Covid-19 cho doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam

PGS TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo, ThS Lê Văn

5 Tháng Sáu, 2021

Insurtech – Cơ hội và thách thức cho Startup Việt

Ths. Lê Thị Hồng Hoa

5 Tháng Sáu, 2021