[Podcast] Giải pháp MPIA: Lối thoát tạm thời cho cuộc khủng hoảng thương mại quốc tế?

7 Tháng Mười Một, 2024

Từ khóa: MPIA, WTO, giải quyết tranh chấp, thương mại quốc tế, cơ quan phúc thẩm, trọng tài quốc tế, khủng hoảng thương mại, Việt Nam.

WTO từng là biểu tượng cho thương mại tự do và công bằng, nhưng hiện đang đối mặt với khủng hoảng nghiêm trọng khi cơ quan phúc thẩm của tổ chức này ngừng hoạt động. Trong nỗ lực duy trì tính liên tục của hệ thống giải quyết tranh chấp, cơ chế trọng tài phúc thẩm nhiều bên (MPIA) ra đời như một giải pháp tạm thời. Nhóm nghiên cứu từ Khoa Luật, Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh (UEH) đã thực hiện đề tài nghiên cứu “Cơ chế trọng tài phúc thẩm nhiều bên (MPIA) và một số đề xuất cho Việt Nam”, phân tích MPIA từ góc độ lợi ích và rủi ro, cùng với khuyến nghị về vai trò của cơ chế này trong việc duy trì trật tự thương mại quốc tế.

Bối cảnh khủng hoảng của WTO và sự cần thiết của MPIA

WTO đã trải qua nhiều thập kỷ đảm bảo sự minh bạch và công bằng trong thương mại quốc tế, góp phần tạo dựng một hệ thống giao thương ổn định trên toàn cầu. Tuy nhiên, từ năm 2019, hệ thống này bị đe dọa khi cơ quan phúc thẩm (Appellate Body – AB) của WTO rơi vào tình trạng tê liệt do Hoa Kỳ ngăn chặn bổ nhiệm thành viên mới. Hệ quả là hàng loạt tranh chấp không thể được giải quyết ở cấp phúc thẩm, khiến hệ thống giải quyết tranh chấp (GQTC) của WTO gần như ngưng trệ.

Trong bối cảnh này, các thành viên WTO phải tìm kiếm những giải pháp tạm thời để đảm bảo rằng tranh chấp vẫn được xử lý minh bạch và tránh những rủi ro thương mại. MPIA ra đời vào năm 2020 như một sáng kiến từ EU nhằm thay thế cơ quan phúc thẩm WTO cho đến khi hệ thống được khôi phục.

MPIA – Cơ chế trọng tài phúc thẩm tạm thời

MPIA cho phép các thành viên tham gia giải quyết tranh chấp ở cấp phúc thẩm thông qua các trọng tài viên độc lập được lựa chọn từ danh sách các chuyên gia về luật thương mại quốc tế. Điểm nổi bật của MPIA là quá trình giải quyết tranh chấp theo các chuẩn mực chặt chẽ và phải hoàn thành trong 90 ngày để đảm bảo tính nhanh chóng và hiệu quả.

Việc nhiều quốc gia lớn như EU, Trung Quốc và Canada tham gia MPIA cho thấy cơ chế này nhận được sự tín nhiệm cao từ cộng đồng quốc tế. Tuy nhiên, MPIA vẫn chỉ là một giải pháp tạm thời và có giới hạn. Chỉ những thành viên ký kết mới được sử dụng cơ chế này, khiến nó không thể áp dụng rộng rãi cho tất cả các tranh chấp trong WTO.

Những thách thức và cơ hội của MPIA

MPIA mang lại cơ hội cho các quốc gia trong việc bảo vệ lợi ích kinh tế và tránh các biện pháp trả đũa thương mại không đáng có. Tuy nhiên, cơ chế này cũng đối mặt với nhiều thách thức:

  1. Giới hạn về phạm vi áp dụng: Chỉ các quốc gia đã ký kết MPIA mới có thể sử dụng cơ chế này, gây ra sự phân hóa trong cộng đồng WTO.
  2. Rủi ro trong thực thi: Việc thực thi các phán quyết trọng tài phụ thuộc vào sự tự nguyện tuân thủ của các bên. Nếu một bên từ chối tuân thủ, việc giải quyết sẽ gặp khó khăn.
  3. Thiếu tính toàn diện: Một số chuyên gia chỉ trích rằng MPIA không thể thay thế được cơ quan phúc thẩm của WTO trong việc đưa ra các quyết định có tính ràng buộc và thống nhất cao. Điều này có thể dẫn đến sự thiếu nhất quán trong giải thích và áp dụng luật thương mại quốc tế.

Tuy nhiên, bất chấp những hạn chế, MPIA đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì trật tự thương mại và niềm tin vào hệ thống quốc tế trong giai đoạn khủng hoảng.

Một số hàm ý chính sách cho Việt Nam

Việc Việt Nam cân nhắc tham gia MPIA mang lại nhiều hàm ý chiến lược quan trọng cho cả hệ thống pháp lý và nền kinh tế quốc gia. Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam phụ thuộc nhiều vào thương mại quốc tế, việc có một cơ chế bảo vệ lợi ích thương mại trước các tranh chấp là rất cần thiết. MPIA không chỉ đơn thuần là một biện pháp tạm thời để giải quyết bế tắc của hệ thống WTO, mà còn là cơ hội để Việt Nam nâng cao năng lực pháp lý và củng cố vị thế trong hệ thống thương mại đa phương.

Trước hết, tham gia MPIA sẽ giúp Việt Nam bảo vệ tốt hơn quyền lợi trong các tranh chấp thương mại. Với đặc thù là một quốc gia xuất khẩu nhiều hàng hóa vào các thị trường lớn, Việt Nam đối mặt với không ít tranh chấp về thuế quan, hàng rào kỹ thuật và các biện pháp phòng vệ thương mại. Khi hệ thống phúc thẩm của WTO đang tê liệt, việc có một cơ chế trọng tài tạm thời sẽ giúp Việt Nam tránh được rủi ro bị thiệt hại từ những quyết định không công bằng. MPIA cho phép Việt Nam kháng cáo các quyết định ở cấp sơ thẩm một cách nhanh chóng và hiệu quả, hạn chế tối đa những biện pháp trả đũa từ các đối tác thương mại.

Thứ hai, việc tham gia MPIA sẽ yêu cầu Việt Nam đầu tư mạnh vào nguồn nhân lực và năng lực pháp lý, bao gồm đào tạo các chuyên gia về giải quyết tranh chấp quốc tế và luật thương mại. Các chuyên gia pháp lý không chỉ cần hiểu biết về luật thương mại quốc tế mà còn phải thành thạo kỹ năng trọng tài và thương lượng quốc tế. Đây cũng là cơ hội để Việt Nam nâng cao năng lực đội ngũ cố vấn pháp lý của nhà nước và doanh nghiệp, góp phần xây dựng một hệ thống pháp luật thương mại chuyên nghiệp hơn.

Ngoài ra, tham gia MPIA cũng giúp Việt Nam xây dựng hình ảnh một quốc gia có trách nhiệm và tích cực trong hệ thống thương mại đa phương. Việc chủ động tham gia các sáng kiến quốc tế như MPIA cho thấy cam kết của Việt Nam trong việc tuân thủ và đóng góp vào sự phát triển của thương mại toàn cầu. Điều này không chỉ củng cố niềm tin của các đối tác thương mại mà còn giúp Việt Nam thu hút thêm các khoản đầu tư nước ngoài, đặc biệt từ những đối tác coi trọng sự ổn định pháp lý và chính sách thương mại minh bạch.

Tuy nhiên, Việt Nam cũng cần đánh giá kỹ lưỡng các rủi ro và thách thức khi tham gia MPIA. Một trong những vấn đề lớn là các phán quyết của trọng tài theo MPIA có thể gây ra áp lực tài chính và chính trị nếu không có sự chuẩn bị tốt. Ngoài ra, sự thiếu thống nhất trong việc giải thích luật thương mại quốc tế giữa MPIA và WTO trong tương lai có thể tạo ra những mâu thuẫn pháp lý khó xử lý. Vì vậy, Việt Nam cần chuẩn bị sẵn các chiến lược dự phòng và xây dựng năng lực thương lượng hiệu quả để đối phó với các tình huống phát sinh.

Trong dài hạn, việc tham gia MPIA cũng tạo cơ hội để Việt Nam tích lũy kinh nghiệm trong việc xử lý các tranh chấp thương mại quốc tế, qua đó củng cố vị thế của mình trong WTO khi hệ thống phúc thẩm chính thức được khôi phục. Tham gia cơ chế này không chỉ mang tính chất đối phó với tình huống trước mắt mà còn là bước đi chiến lược để Việt Nam chủ động hơn trong các quan hệ thương mại đa phương và song phương.

Kết luận

MPIA là một sáng kiến cần thiết trong thời kỳ khủng hoảng của WTO, giúp duy trì tính liên tục và minh bạch cho hệ thống giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế. Mặc dù không phải là giải pháp hoàn hảo và còn nhiều hạn chế, MPIA mang lại cơ hội quan trọng cho các quốc gia trong việc bảo vệ lợi ích của mình. Đối với Việt Nam, việc tham gia MPIA sẽ là bước đi chiến lược để củng cố vị thế quốc tế và bảo đảm quyền lợi kinh tế trong thời gian tới.

Xem toàn bộ bài nghiên cứu Cơ chế trọng tài phúc thẩm nhiều bên (MPIA) và một số đề xuất cho Việt Nam TẠI ĐÂY.

Nhóm tác giả: TS Đinh Khương Duy và TS Nguyễn Thành Trân – Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh.

Đây là bài viết nằm trong Chuỗi bài lan tỏa nghiên cứu và kiến thức ứng dụng từ UEH với thông điệp “Research Contribution For All – Nghiên Cứu Vì Cộng Đồng”, UEH trân trọng kính mời Quý độc giả cùng đón xem bản tin UEH Research Insights tiếp theo.

Tin, ảnh: Tác giả, Ban Truyền thông và Phát triển đối tác UEH

Giọng đọc: Thanh Kiều

Chu kỳ giảm giá của đồng USD?

TS. Đinh Thị Thu Hồng và nhóm nghiên cứu

26 Tháng Sáu, 2021

Việt Nam cần kịch bản cho thương mại tương lai

ThS. Tô Công Nguyên Bảo

26 Tháng Sáu, 2021

Hệ thống tiền tệ tiếp theo như thế nào?

TS. Lê Đạt Chí và nhóm nghiên cứu

26 Tháng Sáu, 2021

Chuyển đổi số trong khu vực công tại Việt Nam

Khoa Quản lý nhà nước

26 Tháng Sáu, 2021

Cần đưa giao dịch công nghệ lên sàn chứng khoán

Bộ Khoa học và Công nghệ

5 Tháng Sáu, 2021

Thiết kế đô thị: tầm nhìn vững chắc cho đô thị bền vững

Viện Đô thị thông minh và Quản lý

5 Tháng Sáu, 2021

Phục hồi du lịch và nỗ lực thoát khỏi vòng xoáy ảnh hưởng bởi Covid-19

Viện Đô thị thông minh và Quản lý

5 Tháng Sáu, 2021

2021 sẽ là năm khởi đầu của chu kỳ tăng trưởng mới

PGS.TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo

5 Tháng Sáu, 2021

Quỹ vaccine sẽ khả thi khi có người dân đóng góp

Phạm Khánh Nam, Việt Dũng

5 Tháng Sáu, 2021

Kích thích kinh tế, gia tăng vận tốc dòng tiền

Quách Doanh Nghiệp

5 Tháng Sáu, 2021

Đi tìm chiến lược hậu Covid-19 cho doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam

PGS TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo, ThS Lê Văn

5 Tháng Sáu, 2021

Insurtech – Cơ hội và thách thức cho Startup Việt

Ths. Lê Thị Hồng Hoa

5 Tháng Sáu, 2021