[Podcast] Giải pháp MPIA: Lối thoát tạm thời cho cuộc khủng hoảng thương mại quốc tế?
7 Tháng Mười Một, 2024
Từ khóa: MPIA, WTO, giải quyết tranh chấp, thương mại quốc tế, cơ quan phúc thẩm, trọng tài quốc tế, khủng hoảng thương mại, Việt Nam.
WTO từng là biểu tượng cho thương mại tự do và công bằng, nhưng hiện đang đối mặt với khủng hoảng nghiêm trọng khi cơ quan phúc thẩm của tổ chức này ngừng hoạt động. Trong nỗ lực duy trì tính liên tục của hệ thống giải quyết tranh chấp, cơ chế trọng tài phúc thẩm nhiều bên (MPIA) ra đời như một giải pháp tạm thời. Nhóm nghiên cứu từ Khoa Luật, Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh (UEH) đã thực hiện đề tài nghiên cứu “Cơ chế trọng tài phúc thẩm nhiều bên (MPIA) và một số đề xuất cho Việt Nam”, phân tích MPIA từ góc độ lợi ích và rủi ro, cùng với khuyến nghị về vai trò của cơ chế này trong việc duy trì trật tự thương mại quốc tế.

Bối cảnh khủng hoảng của WTO và sự cần thiết của MPIA
WTO đã trải qua nhiều thập kỷ đảm bảo sự minh bạch và công bằng trong thương mại quốc tế, góp phần tạo dựng một hệ thống giao thương ổn định trên toàn cầu. Tuy nhiên, từ năm 2019, hệ thống này bị đe dọa khi cơ quan phúc thẩm (Appellate Body – AB) của WTO rơi vào tình trạng tê liệt do Hoa Kỳ ngăn chặn bổ nhiệm thành viên mới. Hệ quả là hàng loạt tranh chấp không thể được giải quyết ở cấp phúc thẩm, khiến hệ thống giải quyết tranh chấp (GQTC) của WTO gần như ngưng trệ.
Trong bối cảnh này, các thành viên WTO phải tìm kiếm những giải pháp tạm thời để đảm bảo rằng tranh chấp vẫn được xử lý minh bạch và tránh những rủi ro thương mại. MPIA ra đời vào năm 2020 như một sáng kiến từ EU nhằm thay thế cơ quan phúc thẩm WTO cho đến khi hệ thống được khôi phục.
MPIA – Cơ chế trọng tài phúc thẩm tạm thời
MPIA cho phép các thành viên tham gia giải quyết tranh chấp ở cấp phúc thẩm thông qua các trọng tài viên độc lập được lựa chọn từ danh sách các chuyên gia về luật thương mại quốc tế. Điểm nổi bật của MPIA là quá trình giải quyết tranh chấp theo các chuẩn mực chặt chẽ và phải hoàn thành trong 90 ngày để đảm bảo tính nhanh chóng và hiệu quả.
Việc nhiều quốc gia lớn như EU, Trung Quốc và Canada tham gia MPIA cho thấy cơ chế này nhận được sự tín nhiệm cao từ cộng đồng quốc tế. Tuy nhiên, MPIA vẫn chỉ là một giải pháp tạm thời và có giới hạn. Chỉ những thành viên ký kết mới được sử dụng cơ chế này, khiến nó không thể áp dụng rộng rãi cho tất cả các tranh chấp trong WTO.
Những thách thức và cơ hội của MPIA
MPIA mang lại cơ hội cho các quốc gia trong việc bảo vệ lợi ích kinh tế và tránh các biện pháp trả đũa thương mại không đáng có. Tuy nhiên, cơ chế này cũng đối mặt với nhiều thách thức:
- Giới hạn về phạm vi áp dụng: Chỉ các quốc gia đã ký kết MPIA mới có thể sử dụng cơ chế này, gây ra sự phân hóa trong cộng đồng WTO.
- Rủi ro trong thực thi: Việc thực thi các phán quyết trọng tài phụ thuộc vào sự tự nguyện tuân thủ của các bên. Nếu một bên từ chối tuân thủ, việc giải quyết sẽ gặp khó khăn.
- Thiếu tính toàn diện: Một số chuyên gia chỉ trích rằng MPIA không thể thay thế được cơ quan phúc thẩm của WTO trong việc đưa ra các quyết định có tính ràng buộc và thống nhất cao. Điều này có thể dẫn đến sự thiếu nhất quán trong giải thích và áp dụng luật thương mại quốc tế.
Tuy nhiên, bất chấp những hạn chế, MPIA đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì trật tự thương mại và niềm tin vào hệ thống quốc tế trong giai đoạn khủng hoảng.
Một số hàm ý chính sách cho Việt Nam
Việc Việt Nam cân nhắc tham gia MPIA mang lại nhiều hàm ý chiến lược quan trọng cho cả hệ thống pháp lý và nền kinh tế quốc gia. Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam phụ thuộc nhiều vào thương mại quốc tế, việc có một cơ chế bảo vệ lợi ích thương mại trước các tranh chấp là rất cần thiết. MPIA không chỉ đơn thuần là một biện pháp tạm thời để giải quyết bế tắc của hệ thống WTO, mà còn là cơ hội để Việt Nam nâng cao năng lực pháp lý và củng cố vị thế trong hệ thống thương mại đa phương.
Trước hết, tham gia MPIA sẽ giúp Việt Nam bảo vệ tốt hơn quyền lợi trong các tranh chấp thương mại. Với đặc thù là một quốc gia xuất khẩu nhiều hàng hóa vào các thị trường lớn, Việt Nam đối mặt với không ít tranh chấp về thuế quan, hàng rào kỹ thuật và các biện pháp phòng vệ thương mại. Khi hệ thống phúc thẩm của WTO đang tê liệt, việc có một cơ chế trọng tài tạm thời sẽ giúp Việt Nam tránh được rủi ro bị thiệt hại từ những quyết định không công bằng. MPIA cho phép Việt Nam kháng cáo các quyết định ở cấp sơ thẩm một cách nhanh chóng và hiệu quả, hạn chế tối đa những biện pháp trả đũa từ các đối tác thương mại.
Thứ hai, việc tham gia MPIA sẽ yêu cầu Việt Nam đầu tư mạnh vào nguồn nhân lực và năng lực pháp lý, bao gồm đào tạo các chuyên gia về giải quyết tranh chấp quốc tế và luật thương mại. Các chuyên gia pháp lý không chỉ cần hiểu biết về luật thương mại quốc tế mà còn phải thành thạo kỹ năng trọng tài và thương lượng quốc tế. Đây cũng là cơ hội để Việt Nam nâng cao năng lực đội ngũ cố vấn pháp lý của nhà nước và doanh nghiệp, góp phần xây dựng một hệ thống pháp luật thương mại chuyên nghiệp hơn.
Ngoài ra, tham gia MPIA cũng giúp Việt Nam xây dựng hình ảnh một quốc gia có trách nhiệm và tích cực trong hệ thống thương mại đa phương. Việc chủ động tham gia các sáng kiến quốc tế như MPIA cho thấy cam kết của Việt Nam trong việc tuân thủ và đóng góp vào sự phát triển của thương mại toàn cầu. Điều này không chỉ củng cố niềm tin của các đối tác thương mại mà còn giúp Việt Nam thu hút thêm các khoản đầu tư nước ngoài, đặc biệt từ những đối tác coi trọng sự ổn định pháp lý và chính sách thương mại minh bạch.
Tuy nhiên, Việt Nam cũng cần đánh giá kỹ lưỡng các rủi ro và thách thức khi tham gia MPIA. Một trong những vấn đề lớn là các phán quyết của trọng tài theo MPIA có thể gây ra áp lực tài chính và chính trị nếu không có sự chuẩn bị tốt. Ngoài ra, sự thiếu thống nhất trong việc giải thích luật thương mại quốc tế giữa MPIA và WTO trong tương lai có thể tạo ra những mâu thuẫn pháp lý khó xử lý. Vì vậy, Việt Nam cần chuẩn bị sẵn các chiến lược dự phòng và xây dựng năng lực thương lượng hiệu quả để đối phó với các tình huống phát sinh.
Trong dài hạn, việc tham gia MPIA cũng tạo cơ hội để Việt Nam tích lũy kinh nghiệm trong việc xử lý các tranh chấp thương mại quốc tế, qua đó củng cố vị thế của mình trong WTO khi hệ thống phúc thẩm chính thức được khôi phục. Tham gia cơ chế này không chỉ mang tính chất đối phó với tình huống trước mắt mà còn là bước đi chiến lược để Việt Nam chủ động hơn trong các quan hệ thương mại đa phương và song phương.
Kết luận
MPIA là một sáng kiến cần thiết trong thời kỳ khủng hoảng của WTO, giúp duy trì tính liên tục và minh bạch cho hệ thống giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế. Mặc dù không phải là giải pháp hoàn hảo và còn nhiều hạn chế, MPIA mang lại cơ hội quan trọng cho các quốc gia trong việc bảo vệ lợi ích của mình. Đối với Việt Nam, việc tham gia MPIA sẽ là bước đi chiến lược để củng cố vị thế quốc tế và bảo đảm quyền lợi kinh tế trong thời gian tới.
Xem toàn bộ bài nghiên cứu Cơ chế trọng tài phúc thẩm nhiều bên (MPIA) và một số đề xuất cho Việt Nam TẠI ĐÂY.
Nhóm tác giả: TS Đinh Khương Duy và TS Nguyễn Thành Trân – Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh.
Đây là bài viết nằm trong Chuỗi bài lan tỏa nghiên cứu và kiến thức ứng dụng từ UEH với thông điệp “Research Contribution For All – Nghiên Cứu Vì Cộng Đồng”, UEH trân trọng kính mời Quý độc giả cùng đón xem bản tin UEH Research Insights tiếp theo.
Tin, ảnh: Tác giả, Ban Truyền thông và Phát triển đối tác UEH
Giọng đọc: Thanh Kiều

[Podcast] Góp ý giải pháp phát triển giáo dục Đại học
5 Tháng Hai, 2025
[Podcast] Các yếu tố ảnh hưởng đến động lực học tập của sinh viên
22 Tháng Một, 2025
[Podcast] “Mô hình Campus thích ứng – Giải pháp dành cho Mekong bền vững”
13 Tháng Một, 2025
[Podcast] Đào tạo nhân lực Mekong tương lai: Trao quyền hành động bền vững
30 Tháng Mười Hai, 2024
[Podcast] Dự án Phát triển khung công bằng giao thoa nhằm khuyến khích khả năng đi bộ
30 Tháng Mười Hai, 2024
[Podcast] Chiến lược thiết kế hậu kỹ thuật số trong nghệ thuật truyền thông
27 Tháng Mười Một, 2024
[Podcast] Đồng sáng tạo và xây dựng cộng đồng ArtTech hướng tới tương lai bền vững
26 Tháng Mười Một, 2024
[Podcast] Quản trị công nghệ trong kỷ nguyên 4.0: Tổng quan và nhu cầu thị trường
21 Tháng Mười Một, 2024
[Podcast] Công nghệ thông tin – truyền thông và sự ổn định của hệ thống ngân hàng
21 Tháng Mười Một, 2024
[Podcast] Vai trò của chính sách vĩ mô thận trọng đối với tăng trưởng tín dụng tại Việt Nam
21 Tháng Mười Một, 2024
[Podcast] Đề xuất hoàn thiện pháp luật về hoạt động môi giới chứng khoán tại Việt Nam
21 Tháng Mười Một, 2024
[Podcast] NFTs – Cuộc cách mạng nghệ thuật hay cơn sốt nhất thời?
18 Tháng Mười Một, 2024
[Podcast] CareFeeder – Giải pháp công nghệ hỗ trợ người già và bệnh nhân Parkinson tự ăn uống
11 Tháng Mười Một, 2024
[Podcast] Ứng dụng học máy trong phân tích dữ liệu quản trị nguồn nhân lực
11 Tháng Mười Một, 2024
[Podcast] Nghệ thuật dân gian thời 4.0: Múa rối nước tự động dựa trên nền tảng robot
7 Tháng Mười Một, 2024
[Podcast] Bứt phá hiệu suất sáng tạo nhân viên nhờ phản hồi mang tính phát triển
7 Tháng Mười Một, 2024
[Podcast] “Căn bệnh Hà Lan” trong việc nhận kiều hối và trường hợp Việt Nam
31 Tháng Mười, 2024
[Podcast] UEH hướng đến trung hòa carbon: Bước đi đầu tiên
22 Tháng Tám, 2024
[Podcast] Giải pháp nâng cao hoạt động vận động cho sinh viên
9 Tháng Tám, 2024
[Podcast] Phong Cách Lãnh Đạo Đạo Đức Và Hành Vi Ngoài Vai Trò Của Công Chức
29 Tháng Bảy, 2024
[Podcast] Định Hình Chiến Lược Phát Triển Toàn Diện, Bền Vững Cho Đất Nước
25 Tháng Bảy, 2024
[Podcast] Mô Hình Đại Học Bền Vững Dành Cho Các Thị Trường Mới Nổi
19 Tháng Bảy, 2024
[Podcast] Những Tiếp Cận Mới Nhất Dành Cho Các Đại Học Bền Vững
11 Tháng Bảy, 2024
[Podcast] Tác Động Của Nguồn Nhân Lực Xanh Đến Các Mục Tiêu Về Môi Trường
24 Tháng Năm, 2024
Kinh Tế Xã Hội Và Sự Phát Thải CO2 Ở Việt Nam Giai Đoạn 1990 – 2018
23 Tháng Năm, 2024
Pháp Luật Dữ Liệu – Kỳ 1: Cần Một Cách Tiếp Cận Mới
15 Tháng Năm, 2024
[Podcast] Pháp Luật Dữ Liệu – Kỳ 1: Cần Một Cách Tiếp Cận Mới
14 Tháng Năm, 2024
Đánh Giá Quảng Cáo Trên Nền Tảng Tiktok
8 Tháng Năm, 2024
[Podcast] Đánh Giá Quảng Cáo Trên Nền Tảng Tiktok
7 Tháng Năm, 2024
[podcast] Phản Ứng Của Chính Sách Xã Hội Đối Với Đại Dịch Covid-19 Ở Một Số Quốc Gia (Kỳ 1)
8 Tháng Mười Hai, 2023
Promoting Learner Autonomy in English Language Learning (Part 2)
28 Tháng Mười Một, 2023
[Podcast] Ngoại giao kinh tế Việt Nam trong thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế
10 Tháng Mười Một, 2023
ArtTech and sustainable development
27 Tháng Mười, 2023
Cộng đồng ArtTech đầu tiên tại Việt Nam – Một năm nhìn lại
9 Tháng Mười, 2023
ArtTech – Một xu hướng tương lai
5 Tháng Mười, 2023
ArtTech và phát triển bền vững
3 Tháng Mười, 2023
[Podcast] Máy Tính Và Công Nghệ “Không Đi Một Mình” – Phần 4
24 Tháng Bảy, 2023
[Podcast] Tác Động Của Đồng Tiền Kỹ Thuật Số Đến Tỷ Giá Hối Đoái
14 Tháng Mười Một, 2022
[Podcast] Chuyển Đổi Số Trong Ngành Du Lịch Việt Nam
5 Tháng Năm, 2022
[Podcast] Chuyển Đổi Số Trong Lĩnh Vực Y Tế Ở Việt Nam
25 Tháng Ba, 2022
[Podcast] Phân Tích Dữ Liệu Con Người Tại Việt Nam
18 Tháng Ba, 2022
[Podcast] Chuyển Đổi Số Trong Nông Nghiệp Ở Việt Nam
11 Tháng Ba, 2022
[Podcast] Mô Hình Kinh Tế Chia sẻ: Các Vấn Đề Quản Lý Ở Việt Nam
21 Tháng Một, 2022
[Podcast] Nâng Cao Trải Nghiệm Khách Hàng Trực Tuyến Trong Ngành Du Lịch
15 Tháng Một, 2022
[Podcast] Chính Sách Lao Động Việc Làm Cho TP. HCM Trong Giai Đoạn Sau Giãn Cách
28 Tháng Mười Hai, 2021
[Podcast] Xây Dựng Thị Trường Chứng Khoán Phi Tập Trung Dựa Trên Công Nghệ Blockchain
24 Tháng Mười Hai, 2021
[Podcast] Học Tập Suốt Đời Trong Thế Giới Số: Góc Nhìn Từ Nghề Nghiệp Kế Toán, Kiểm toán
21 Tháng Mười Hai, 2021
[Podcast] Học Tập Suốt Đời Tại UEH: Hướng Đến Đại Học Bền Vững
14 Tháng Mười Hai, 2021
[Podcast] Xu Hướng Kinh Doanh Bán Lẻ Trực Tuyến Thời Kỳ Covid
10 Tháng Mười Hai, 2021
[Podcast] Big Data Cho Mục Tiêu Phát Triển Bền Vững: Kinh Nghiệm Quốc Tế
7 Tháng Mười Hai, 2021
[Podcast] Cải Cách Luật Đất Đai Để Thúc Đẩy Phát Triển Kinh Tế
2 Tháng Mười Hai, 2021
[Podcast] Cuộc Cách Mạng Trong Kinh Tế Học Thực Nghiệm
30 Tháng Mười Một, 2021
[Podcast] Chỉ Số Giá Tiêu Dùng Từ Góc Nhìn Khai Thác Dữ Liệu Lớn (Big Data)
17 Tháng Mười Một, 2021
[Podcast] Toàn Cảnh Tiền Tệ Kỹ Thuật Số – Phần 5 : Tiền Ổn Định Tư Nhân Diem
5 Tháng Mười Một, 2021
Đứt gãy chuỗi cung ứng vùng trọng điểm phía Nam: 8 giải pháp
20 Tháng Mười, 2021
[Podcast]Toàn Cảnh Tiền Tệ Kỹ Thuật Số – Phần 2: Những Cột Mốc Phát Triển
19 Tháng Mười, 2021
[Podcast] Toàn cảnh tiền tệ kỹ thuật số – Phần 1: Xu thế của thời đại
15 Tháng Mười, 2021
NGÂN HÀNG BẮT TAY FINTECH (Phần 3): Các Giải Pháp Hỗ Trợ
8 Tháng Mười, 2021
UEH chủ trì thành công Hội thảo ICBF 2021
7 Tháng Mười, 2021
GRSD 2021- Hội thảo khoa học “Tăng trưởng xanh và phát triển bền vững”
6 Tháng Mười, 2021
NGÂN HÀNG BẮT TAY FINTECH (phần 2): Chọn đối tác theo tiêu chí nào?
4 Tháng Mười, 2021
‘Đổi mới giáo dục nghề nghiệp là động cơ tăng trưởng kinh tế’
30 Tháng Chín, 2021
Giải pháp “mở cửa” an toàn với các khu công nghiệp tại TP Hồ Chí Minh
27 Tháng Chín, 2021
Khi cuộc sống “bình thường mới”, nơi ở cho người lao động cần được quan tâm
9 Tháng Chín, 2021
Hướng phát triển mô hình đào tạo luân phiên (Dual Education) tại Việt Nam
6 Tháng Chín, 2021
Webinar: Tương lai ngành Thẩm định giá trong thập niên mới
17 Tháng Tám, 2021
Hãy là người dùng thông minh khi đón nhận và chia sẻ thông tin
9 Tháng Tám, 2021
Webinar: An toàn thông tin kế toán trong kỷ nguyên số
3 Tháng Tám, 2021
Có nên đưa lãi suất tiền gửi VND về 0 phần trăm?
20 Tháng Bảy, 2021
Chu kỳ giảm giá của đồng USD?
TS. Đinh Thị Thu Hồng và nhóm nghiên cứu
26 Tháng Sáu, 2021
Việt Nam cần kịch bản cho thương mại tương lai
ThS. Tô Công Nguyên Bảo
26 Tháng Sáu, 2021
Hệ thống tiền tệ tiếp theo như thế nào?
TS. Lê Đạt Chí và nhóm nghiên cứu
26 Tháng Sáu, 2021
Chuyển đổi số trong trường đại học: Dạy học trực tuyến sẽ trở thành xu hướng tất yếu
GS.TS. Nguyễn Trọng Hoài
26 Tháng Sáu, 2021
Tiền số ngân hàng Trung ương – Vận hành và thử nghiệm
Châu Văn Thành
26 Tháng Sáu, 2021
Chuyển đổi số trong khu vực công tại Việt Nam
Khoa Quản lý nhà nước
26 Tháng Sáu, 2021
“Cấp cứu” doanh nghiệp trước làn sóng COVID-19 thứ 4
23 Tháng Sáu, 2021
Chuyên gia UEH: Việt Nam nên kết hợp tiêm vaccine miễn phí và dịch vụ
23 Tháng Sáu, 2021
Hội thảo khoa học về Thị trường bảo hiểm Việt Nam (Conference on Vietnam’s Insurance Industry – CVII)
Khoa Toán – Thống Kê
7 Tháng Sáu, 2021
Muốn có trung tâm tài chính phải có chiến lược thích ứng
Khoa Tài chính
5 Tháng Sáu, 2021
Cần đưa giao dịch công nghệ lên sàn chứng khoán
Bộ Khoa học và Công nghệ
5 Tháng Sáu, 2021
Sự hữu ích của Lý thuyết trò chơi: Thảo luận về giải Nobel Kinh tế năm 2020
JABES
5 Tháng Sáu, 2021
Đoán định tư pháp: Xu thế mới trong hành nghề Luật
Khoa Luật
5 Tháng Sáu, 2021
Thiết kế đô thị: tầm nhìn vững chắc cho đô thị bền vững
Viện Đô thị thông minh và Quản lý
5 Tháng Sáu, 2021
Phục hồi du lịch và nỗ lực thoát khỏi vòng xoáy ảnh hưởng bởi Covid-19
Viện Đô thị thông minh và Quản lý
5 Tháng Sáu, 2021
Nghiên cứu Kinh tế học lao động trong sự biến động của thế giới
JABES
5 Tháng Sáu, 2021
Kết hợp Nghệ thuật và Công nghệ hướng đến Thành phố thông minh đáng sống
Viện Đô thị thông minh và Quản lý
5 Tháng Sáu, 2021
Chuỗi bài “The Basics of B2B”: Thị trường việc làm rộng mở nhiều sinh viên chuyên ngành Marketing đang bỏ quên
TS. Đinh Tiên Minh
5 Tháng Sáu, 2021
Môi trường không phải để nhà đầu tư xài miễn phí!
TS. Phạm Khánh Nam
5 Tháng Sáu, 2021
2021 sẽ là năm khởi đầu của chu kỳ tăng trưởng mới
PGS.TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo
5 Tháng Sáu, 2021
Quỹ vaccine sẽ khả thi khi có người dân đóng góp
Phạm Khánh Nam, Việt Dũng
5 Tháng Sáu, 2021
Kích thích kinh tế, gia tăng vận tốc dòng tiền
Quách Doanh Nghiệp
5 Tháng Sáu, 2021
Đi tìm chiến lược hậu Covid-19 cho doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam
PGS TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo, ThS Lê Văn
5 Tháng Sáu, 2021
Insurtech – Cơ hội và thách thức cho Startup Việt
Ths. Lê Thị Hồng Hoa
5 Tháng Sáu, 2021