[Research Contribution] Mô hình đánh giá tác động của phân tích dữ liệu kế toán đối với trình bày thông tin bền vững trong khu vực công

13 Tháng Mười Hai, 2025

Từ khóa: khu vực công, phân tích dữ liệu, thông tin bền vững, lập báo cáo tài chính

Định hướng của Chính phủ Việt Nam trong việc hướng đến phát triển bền vững áp dụng cho tất cả mọi đơn vị thuộc khu vực công và cả khu vực tư. Để có thông tin phục vụ quá trình thực hiện mọi hoạt động theo mục tiêu bền vững, các dữ liệu từ công tác tài chính, kế toán luôn giữ vai trò quan trọng, trọng tâm để phục vụ việc đánh giá. Trên thực tế, việc đánh giá thông tin tài chính hoặc phi tài chính là điều không đơn giản nên việc phân tích dữ liệu là cần thiết giúp người sử dụng có hiểu biết đầy đủ đối với những kết quả tạo ra, phục vụ sắp xếp theo những tiêu chí bền vững của từng đơn vị. Nghiên cứu đến từ tác giả thuộc Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh (UEH) đề xuất một mô hình đánh giá toàn diện, giúp làm rõ cơ chế tác động của dữ liệu kế toán đến hiệu quả và độ tin cậy của báo cáo bền vững.

Thumb Lớn Thương Hiệu Học Thuật Mới

Bối cảnh toàn cầu và vai trò của khu vực công trong phát triển bền vững

Trước những thách thức ngày càng gia tăng như cạn kiệt tài nguyên, suy thoái môi trường và bất bình đẳng xã hội, nhu cầu hướng đến một nền kinh tế và xã hội bền vững trở nên cấp bách hơn bao giờ hết. Tính bền vững vì thế đã trở thành ưu tiên hàng đầu của các tổ chức trên toàn thế giới, đặc biệt trong bối cảnh kinh doanh toàn cầu tiềm ẩn nhiều rủi ro môi trường và xã hội (Carvajal & Nadeem, 2023).

Báo cáo phát triển bền vững – còn gọi là báo cáo phi tài chính hoặc báo cáo ESG – được xem là công cụ giúp các tổ chức thể hiện trách nhiệm và minh bạch trong việc thực hiện các mục tiêu bền vững. Báo cáo này cung cấp cho các bên liên quan những đánh giá đáng tin cậy về tác động môi trường và xã hội, bất kể hiệu quả kinh tế ngắn hạn ra sao.

Trong đó, khu vực công giữ vai trò đặc biệt khi vừa thúc đẩy phúc lợi cộng đồng, bảo vệ tài nguyên, vừa tạo môi trường hợp tác với xã hội và khu vực tư nhân để hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững. Tuy nhiên, khác với báo cáo tài chính, báo cáo phát triển bền vững hiện chưa bắt buộc tại nhiều quốc gia. Chi phí thực hiện cao và lợi ích chưa rõ ràng khiến không ít tổ chức còn e ngại, dù các chuyên gia cho rằng lợi ích dài hạn của báo cáo này vượt xa chi phí bỏ ra, góp phần củng cố niềm tin và uy tín trong mắt cộng đồng.

Xu hướng chuyển đổi số và đổi mới trong báo cáo phát triển bền vững khu vực công

Các tổ chức khu vực công (PSO) ngày càng sử dụng báo cáo phát triển bền vững như một công cụ truyền thông và quản trị, giúp nâng cao tính minh bạch và củng cố trách nhiệm giải trình, dù vẫn đi chậm hơn khu vực tư nhân. Bên cạnh đó, chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo (AI) đang mở ra cơ hội đổi mới trong cung cấp dịch vụ công, khuyến khích người dân tham gia vào quá trình hoạch định và giám sát chính sách. Những tiến bộ này còn góp phần thúc đẩy hình thành các thành phố thông minh, hướng tới xã hội bền vững hơn.

Giới học thuật hiện đang xây dựng khung lý thuyết và bằng chứng thực nghiệm về việc áp dụng SDG trong quản lý tài chính công, nhằm hoàn thiện báo cáo phi tài chính, tích hợp yếu tố môi trường – xã hội – quản trị (ESG) vào quá trình ra quyết định và phát triển khu vực công bền vững.

Khoảng trống nghiên cứu và nhu cầu tiếp cận mới trong khu vực công

Mối liên hệ giữa công nghệ số và kế toán đang thu hút sự quan tâm ngày càng lớn trong khu vực tư nhân, tuy nhiên trong khu vực công, các nghiên cứu liên quan vẫn còn hạn chế. Những công trình ban đầu chủ yếu tập trung vào việc xem xét tiềm năng của Internet và nền tảng web như kênh giúp người dân tiếp cận thông tin tài chính công, tăng cường tính minh bạch và khả năng tham gia của cộng đồng trong quá trình đánh giá chính sách. Việc tích hợp các công nghệ mới nổi như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn hay tự động hóa vào hoạt động quản trị công đang mở ra những cơ hội đổi mới quan trọng trong báo cáo tài chính và phi tài chính, góp phần thay đổi cách thức các bên liên quan tương tác và giám sát hiệu quả hoạt động của tổ chức.

Tuy vậy, ở các quốc gia đang phát triển, số lượng và chất lượng báo cáo phát triển bền vững vẫn còn thấp. Riêng tại Việt Nam, phần lớn các nghiên cứu học thuật mới chỉ tập trung vào chuẩn mực kế toán công quốc tế và chất lượng thông tin tài chính, trong khi báo cáo phát triển bền vững trong khu vực công vẫn là lĩnh vực ít được nghiên cứu – phản ánh khoảng trống đáng kể trong nỗ lực kết nối công nghệ số với phát triển bền vững trong quản trị công hiện đại.

Lời kêu gọi mở rộng nghiên cứu về báo cáo phát triển bền vững đang thu hút sự quan tâm của giới học thuật và các chuyên gia trong lĩnh vực kế toán – công vụ, với trọng tâm là vai trò của người thực hành và kế toán viên trong thúc đẩy phát triển bền vững (Manes-Rossi và cộng sự, 2020). Tuy nhiên, phần lớn các nghiên cứu trước đây chủ yếu tập trung vào ý định áp dụng hoặc sử dụng liên tục, trong khi ý định chuyển đổi hành vi – yếu tố then chốt trong quá trình đổi mới – vẫn chưa được khám phá đầy đủ.

Trước thực tế đó, nghiên cứu này đề xuất tiếp cận mới thông qua việc kết hợp mô hình Đẩy – Kéo – Nối (PPM) và mô hình Năng lực – Cơ hội – Động lực – Hành vi (COM-B), nhằm phân tích tác động của công nghệ số và các yếu tố hành vi đến vai trò của các bên liên quan trong quá trình chuẩn bị báo cáo phát triển bền vững khu vực công, góp phần thu hẹp khoảng trống lý thuyết và thực tiễn hiện nay.

Ứng dụng phân tích dữ liệu và đổi mới quản trị để nâng cao minh bạch và phát triển bền vững khu vực công

Nghiên cứu này xây dựng và kiểm chứng khuôn khổ khái niệm mới nhằm phân tích mối quan hệ giữa ADA và QDSR, đồng thời xem xét vai trò trung gian của SGICS.

Phương pháp nghiên cứu được triển khai theo hướng hỗn hợp ba giai đoạn, bao gồm phỏng vấn chuyên gia, phân tích tài liệu và khảo sát định lượng tại các tổ chức khu vực công ở Việt Nam. Giai đoạn định tính giúp xác định các biến đo lường và vấn đề trọng tâm thông qua phỏng vấn bán cấu trúc và tổng hợp tài liệu chuyên ngành. Tiếp đó, dữ liệu định lượng được thu thập qua hai đợt khảo sát và xử lý bằng mô hình PLS-SEM trên phần mềm SmartPLS 4.1.0.3, nhằm kiểm định mối quan hệ giữa các yếu tố trong mô hình.

Nghiên cứu khẳng định: ADA tạo ra tác động tích cực và có ý nghĩa đối với chất lượng báo cáo phát triển bền vững số (QDSR) trong cả hai thời điểm khảo sát (2023–2024). Đây là một trong những bằng chứng thực nghiệm sớm nhất chỉ ra vai trò nổi bật của ADA trong nâng cao hiệu quả báo cáo phát triển bền vững tại khu vực công.

Kết quả đồng thời mở rộng hiểu biết về ứng dụng AI, đặc biệt là generative AI dựa trên mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) trong hệ thống thông tin kế toán. Việc tích hợp LLM giúp PSO thu thập – xử lý – phân tích dữ liệu lớn (structured và unstructured), phát hiện sai lệch, dự báo rủi ro và tăng cường tính minh bạch thông qua báo cáo thời gian thực – những yếu tố then chốt đối với QDSR.

Ngoài ra, SGICS được chứng minh là yếu tố trung gian một phần trong mối quan hệ giữa ADA và QDSR. Điều này chỉ ra rằng nội kiểm định hướng phát triển bền vững (tích hợp SDGs và đổi mới xanh) không chỉ giảm thiểu rủi ro trong báo cáo, mà còn cho phép PSO khai thác ADA hiệu quả hơn.

Phát hiện này đồng thời củng cố các nghiên cứu trước về vai trò của hệ thống thông tin kế toán trong thúc đẩy kiểm soát nội bộ, cho thấy AI giúp tăng cường năng lực giám sát và kiểm soát vận hành trong PSO.

Từ đây, tác giả đề xuất các hàm ý chính sách: 

Ở cấp tổ chức (PSO) cần:

  • Ưu tiên triển khai ADA để nâng cao chất lượng báo cáo phát triển bền vững số.
  • Đầu tư hạ tầng số, công nghệ hiện đại và tự động hóa quy trình kế toán.
  • Tăng cường vai trò của đội ngũ kế toán trong phát triển hệ thống thông tin kế toán.
  • Xây dựng chương trình đào tạo liên tục về AI và chuyển đổi số cho nhân sự kế toán.
  • Hoàn thiện hệ thống SGICS, theo hướng chủ động, nhằm bảo đảm kiểm soát rủi ro và nâng cao hiệu lực vận hành.

Ở cấp chính phủ và cơ quan hoạch định chính sách cần: 

  • Ban hành khung pháp lý, chính sách khuyến khích và chương trình hỗ trợ cho quá trình chuyển đổi số trong PSO.
  • Cung cấp đào tạo kỹ năng số cho cán bộ công chức, đồng thời hỗ trợ xây dựng nền tảng đào tạo số nội bộ cho PSO.
  • Tạo cơ chế hỗ trợ tài chính và tư vấn để PSO vượt qua rào cản kỹ thuật và năng lực trong quá trình số hóa.

Ở cấp chuẩn mực quốc tế (IPSASB) cần:

  • Ưu tiên hoàn thiện quy trình lập và trình bày báo cáo phát triển bền vững số.
  • Thiết lập yêu cầu tích hợp công nghệ số và AI trong kế toán công, đồng thời mở rộng chuẩn mực để bao quát vấn đề xã hội – môi trường – quản trị – tăng trưởng xanh theo hướng phù hợp thời đại số.

Xem toàn bộ bài nghiên cứu Mô hình đánh giá tác động của phân tích dữ liệu kế toán đối với trình bày thông tin bền vững trong khu vực công TẠI ĐÂY.

Tác giả: PGS TS. Phạm Quang Huy – Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh 

Đây là bài viết nằm trong Chuỗi bài lan tỏa nghiên cứu và kiến thức ứng dụng từ UEH với thông điệp “Research Contribution For All – Nghiên Cứu Vì Cộng Đồng”. UEH trân trọng kính mời Quý độc giả cùng đón xem bản tin UEH Research Insights tiếp theo.

Tin, ảnh: Tác giả, Ban Truyền thông và Phát triển đối tác UEH

Giọng đọc: Thanh Kiều

Chân Trang (1)

Chu kỳ giảm giá của đồng USD?

TS. Đinh Thị Thu Hồng và nhóm nghiên cứu

26 Tháng Sáu, 2021

Việt Nam cần kịch bản cho thương mại tương lai

ThS. Tô Công Nguyên Bảo

26 Tháng Sáu, 2021

Hệ thống tiền tệ tiếp theo như thế nào?

TS. Lê Đạt Chí và nhóm nghiên cứu

26 Tháng Sáu, 2021

Chuyển đổi số trong khu vực công tại Việt Nam

Khoa Quản lý nhà nước

26 Tháng Sáu, 2021

Cần đưa giao dịch công nghệ lên sàn chứng khoán

Bộ Khoa học và Công nghệ

5 Tháng Sáu, 2021

Thiết kế đô thị: tầm nhìn vững chắc cho đô thị bền vững

Viện Đô thị thông minh và Quản lý

5 Tháng Sáu, 2021

Phục hồi du lịch và nỗ lực thoát khỏi vòng xoáy ảnh hưởng bởi Covid-19

Viện Đô thị thông minh và Quản lý

5 Tháng Sáu, 2021

2021 sẽ là năm khởi đầu của chu kỳ tăng trưởng mới

PGS.TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo

5 Tháng Sáu, 2021

Quỹ vaccine sẽ khả thi khi có người dân đóng góp

Phạm Khánh Nam, Việt Dũng

5 Tháng Sáu, 2021

Kích thích kinh tế, gia tăng vận tốc dòng tiền

Quách Doanh Nghiệp

5 Tháng Sáu, 2021

Đi tìm chiến lược hậu Covid-19 cho doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam

PGS TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo, ThS Lê Văn

5 Tháng Sáu, 2021

Insurtech – Cơ hội và thách thức cho Startup Việt

Ths. Lê Thị Hồng Hoa

5 Tháng Sáu, 2021