[Research Contribution] Tác động của cơ sở hạ tầng đổi mới sáng tạo quốc gia tới xu hướng đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp Việt Nam

29 Tháng Bảy, 2025

THE RESEARCH OF The Impact of National Innovation Infrastructure on Innovation Trends in Vietnamese Enterprises

Explore more HERE

Từ khóa: Cơ sở hạ tầng; Doanh nghiệp nhà nước; Đổi mới sáng tạo; Quỹ đầu tư phát triển; Việt Nam.

Những năm gần đây, Việt Nam đã tăng cường đầu tư vào cơ sở hạ tầng đổi mới sáng tạo (ĐMST) nhằm thúc đẩy hoạt động ĐMST trong doanh nghiệp và ươm mầm các doanh nghiệp công nghệ. Nghiên cứu của tác giả Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh (UEH) đã chỉ ra rằng, doanh nghiệp Việt Nam có xu hướng gia tăng trích lập quỹ đầu tư phát triển khi cơ sở hạ tầng ĐMST quốc gia (với động lực chính đến từ cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin và truyền thông) được cải thiện, và các doanh nghiệp nhà nước thể hiện xu hướng trích lập quỹ đầu tư phát triển mạnh hơn so với các doanh nghiệp ngoài nhà nước. Kết quả nghiên cứu cho thấy nỗ lực cải thiện cơ sở hạ tầng ĐMST của Nhà nước đang tạo ra những chuyển biến tích cực, đồng thời đưa ra một số khuyến nghị về chính sách cho Nhà nước nhằm tăng cường xu hướng ĐMST trong các doanh nghiệp Việt Nam.

Thumb Lớn Thương Hiệu Học Thuật Mới

Đổi mới sáng tạo tại Việt Nam: thực trạng và câu hỏi về tính lan tỏa

Đổi mới sáng tạo (ĐMST) là một trong những nội dung quan trọng trong chiến lược phát triển quốc gia của Chính phủ và đã được cụ thể hoá trong nhiều văn kiện quan trọng. Quyết định số 569/QĐ-TTg ký ngày 11/05/2022 đã nhấn mạnh ‘Phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là quốc sách hàng đầu, đóng vai trò đột phá chiến lược trong giai đoạn mới’, cho thấy tầm nhìn của Chính phủ về tầm quan trọng của ĐMST trong công cuộc vươn mình của đất nước. Theo Báo cáo Vietnam Innovation & Tech Investment Report 2023 của NIC Và Do Venture, số tiền đầu tư vào các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo đang có xu hướng gia tăng, trong một thập kỷ gần đây, với bước nhảy vọt lớn đầu tiên được chứng kiến vào năm 2018, khi mà nguồn vốn đầu tư tăng từ 48 triệu đô la năm 2017 lên 443 triệu đô la vào năm 2018. Kéo theo đó, số lượng thương vụ cũng gia tăng với xu hướng tương tự.

Unnamed

Hình. Nguồn vốn đầu tư và số thương vụ đầu tư vào startups giai đoạn 2013-2022

Nguồn: Vietnam Innovation & Tech Investment Report 2023

Để có sự tăng trưởng này, không thể không kể đến vai trò của Nhà nước trong việc hỗ trợ khởi tạo một hệ sinh thái ĐMST quốc gia để tạo đà phát triển cho các công ty khởi nghiệp sáng tạo. Không chỉ dừng lại ở những văn bản, Nhà nước đã thúc đẩy ĐMST thông qua những hành động cụ thể. Năm 2015, Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam đã đặt bút ký vào Quyết định thành lập Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC) trực thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư, một tổ chức đặt trọng tâm vào thực hiện hỗ trợ, phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp, ĐMST. Những năm gần đây, Nhà nước đã không ngừng đầu tư vào cơ sở hạ tầng ĐMST, điển hình như việc xây dựng Khu công nghệ cao Hoà Lạc và các tổ hợp công nghệ cao tại các thành phố lớn. Ngoài ra, các trung tâm ĐMST hoạt động theo mô hình của NIC hay các cá nhân, tổ chức ĐMST hoạt động tại NIC được hưởng rất nhiều ưu đãi về thuế, cơ sở vật chất hay tiếp cận tới các nguồn tài trợ trong và ngoài nước. Cần phải nhấn mạnh rằng, tính hiệu quả của ĐMST trong doanh nghiệp đòi hỏi sự tương tác liên tục giữa doanh nghiệp và các cơ quan công quyền nhằm tháo gỡ những vướng mắc trong những mối quan hệ này cũng như cải thiện năng lực của các bên, bao gồm cả những nhà lập pháp. Chính sự tương tác này đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy những chính sách về ĐMST quốc gia, bao gồm việc thiết lập hạ tầng hỗ trợ. Ngoài việc xây dựng cơ sở hạ tầng vật lý và chính sách đi kèm, các cơ quan nhà nước cũng đang tích cực tham gia vào làn sóng chuyển đổi số, giúp tinh giản thủ tục hành chính công cũng như thúc đẩy sự tương tác và gắn kết giữa Nhà nước và các cá nhân, tổ chức thông qua các kênh thông tin và liên hệ trực tuyến. 

Trong bối cảnh Nhà nước đang tăng cường đầu tư vào hệ sinh thái ĐMST quốc gia và đưa ĐMST vào trọng tâm phát triển kinh tế – xã hội thời kỳ mới, hành vi ĐMST của các chủ thể kinh doanh trong nền kinh tế cần được nghiên cứu một cách kỹ lưỡng để đánh giá hiệu quả của cách tiếp cận của Nhà nước tới ĐMST quốc gia trong giai đoạn hiện tại. Nghiên cứu này được thực hiện với mục đích trả lời một câu hỏi quan trọng: Liệu những nỗ lực hiện thời của Nhà nước có lan tỏa tới các doanh nghiệp Việt Nam, thể hiện qua mức độ quan tâm của các doanh nghiệp đối với hoạt động đổi mới trong doanh nghiệp, hay không? 

Ngoài ra, nghiên cứu này còn dành sự quan tâm tới một yếu tố đặc trưng trong nền kinh tế Việt Nam, đó là vấn đề sở hữu của Nhà nước trong một số doanh nghiệp. Doanh nghiệp nhà nước được xem là một cột trụ của nền kinh tế Việt Nam và là kênh truyền dẫn của nhiều chính sách nhà nước. Do đó, doanh nghiệp nhà nước có thể là những đối tượng đầu tiên được khuyến khích theo đuổi các mục tiêu ĐMST trong doanh nghiệp nhằm tạo động lực cho các doanh nghiệp trong ngành khác gia nhập vào làn sóng này. Thêm vào đó, các doanh nghiệp nhà nước, nhờ vào mối quan hệ đặc thù với Nhà nước và các cơ quan chức năng, thường nắm các thông tin cập nhật về chính sách sớm hơn và có nhiều đặc quyền kinh tế. Vậy, nếu nỗ lực phát triển cơ sở hạ tầng ĐMST quốc gia thuộc về trách nhiệm của Nhà nước, liệu có hay không việc các doanh nghiệp được toàn phần hay một phần sở hữu bởi Nhà nước có lợi thế hơn trong việc tận dụng nguồn lực cơ sở hạ tầng này?

Kết quả nghiên cứu

Để tìm hiểu về hai vấn đề nghiên cứu này, tác giả thuộc UEH sử dụng mẫu nghiên cứu bao gồm các doanh nghiệp niêm yết trên hai sàn chứng khoán HNX và HOSE. Nguồn quỹ đầu tư phát triển được doanh nghiệp trích lập được xem như một chỉ báo về xu hướng ĐMST trong doanh nghiệp bởi đây là một nguồn quỹ được lập ra nhằm thực hiện các mục tiêu mở rộng, thay thế tài sản cố định và ĐMST. Tác giả sử dụng chỉ số “Cơ sở hạ tầng” trong Báo cáo Chỉ số Đổi mới Sáng tạo toàn cầu (Global Innovation Index) qua các năm để đo lường về mức độ phát triển cơ sở hạ tầng hỗ trợ cho việc ĐMST của các quốc gia. 

Thông qua các công cụ phân tích, tác giả đã chỉ ra rằng doanh nghiệp có xu hướng gia tăng trích lập quỹ đầu tư phát triển, một dấu hiệu cho ý định gia tăng tài trợ cho các dự án ĐMST trong tương lai, khi cơ sở hạ tầng hỗ trợ cho ĐMST được cải thiện. Đặc biệt hơn, hiện tượng gia tăng xu hướng ĐMST chỉ được quan sát khi cơ sở hạ tầng về công nghệ thông tin và truyền thông được cải thiện. Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy các doanh nghiệp có sở hữu nhà nước càng cao thì càng có xu hướng tích luỹ nguồn quỹ đầu tư khi cơ sở hạ tầng ĐMST được nâng cấp. Điều này hàm ý rằng các doanh nghiệp nhà nước có thể có khả năng tiếp cận cũng như khai thác hạ tầng ĐMST tốt hơn so với các doanh nghiệp ngoài nhà nước, phần nào có lẽ nhờ vào mối quan hệ sẵn có với các cổ đông từ Nhà nước cũng như nguồn lực nhìn chung là dồi dào và chất lượng hơn so với các doanh nghiệp tư nhân.

Hàm ý chính sách từ nghiên cứu

Kết quả nghiên cứu kỳ vọng sẽ mang đến một số hàm ý chính sách cho nhà nước:

Thứ nhất, việc đẩy mạnh xây dựng cơ sở hạ tầng ĐMST là một quyết sách đúng đắn bởi điều này đã tăng cường xu hướng theo đuổi các dự án ĐMST trong doanh nghiệp Việt Nam, thể hiện qua mức trích lập gia tăng cho các hoạt động đầu tư phát triển. Để hiện thực hóa mong muốn thúc đẩy ĐMST trong doanh nghiệp, tiền đề là các doanh nghiệp cần phải có động thái tích lũy nguồn lực để theo đuổi các dự án ĐMST. Việc xây dựng một hệ thống cơ sở hạ tầng và hành lang pháp lý phù hợp hỗ trợ đáp ứng góc độ này. Đặc biệt, bởi tác động của ĐMST chủ yếu tới từ những cải thiện trong cơ sở hạ tầng thông tin và truyền thông như đã chỉ ra ở trên, Nhà nước nên cân nhắc đặt trọng tâm phát triển vào cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin để tận dụng sức mạnh lan toả của thời đại số hoá. 

Thứ hai, Nhà nước nên cân nhắc vai trò dẫn dắt của các doanh nghiệp nhà nước trong nhiệm vụ thúc đẩy ĐMST quốc gia. Là một kênh truyền dẫn chính sách của Nhà nước, các doanh nghiệp nhà nước đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc thúc đẩy nền kinh tế đất nước trong giai đoạn phát triển trước đây. Mặc dù vai trò của doanh nghiệp nhà nước đang dần giảm xuống bởi sự trỗi dậy của nền kinh tế tư nhân, không thể phủ nhận rằng doanh nghiệp nhà nước vẫn là một trụ cột không thể sớm thay thế của nền kinh tế Việt Nam. Các doanh nghiệp nhà nước, với mức độ sẵn sàng ĐMST cao và nguồn lực dồi dào, phù hợp là lực lượng tiên phong trong nhiệm vụ ĐMST quốc gia và đóng vai trò dẫn dắt các doanh nghiệp khác tham gia vào vòng chảy ĐMST.

Ngoài ra, khi xem xét các biến số khác trong mô hình nghiên cứu, tác giả nhận thấy rằng các doanh nghiệp lớn và có khả năng sinh lợi cao dường như ít mặn mà với xu hướng ĐMST đang bùng nổ hiện tại. Sẽ rất nguy hiểm nếu các doanh nghiệp lớn “ngủ quên trên chiến thắng”, một vấn đề có thể gây ra hệ luỵ sau này khi mà công nghệ đang liên tục vận động khiến cho các doanh nghiệp với công nghệ lỗi thời dần mất đi lợi thế cạnh tranh. Thêm vào đó, việc các doanh nghiệp không sẵn sàng đánh đổi lợi nhuận trong ngắn hạn để thúc đẩy ĐMST trong doanh nghiệp là một minh chứng cho góc nhìn ngắn hạn hiện tại của doanh nghiệp. Đây là những thách thức lớn, thúc bách các nhà lập pháp cần có biện pháp để thay đổi xu hướng định hướng ngắn hạn của các doanh nghiệp nhằm cải thiện năng lực ĐMST của doanh nghiệp trên bình diện quốc gia.

Một điểm đáng lưu tâm khác là sau khi trích lập quỹ đầu tư phát triển, việc sử dụng nguồn quỹ này của các doanh nghiệp như thế nào? Để định hướng doanh nghiệp đầu tư vào các mục tiêu ĐMST, cần nhấn mạnh vai trò dẫn dắt của Nhà nước. Nhà nước có thể cân nhắc một số giải pháp trước mắt có thể thực hiện song song với việc xây dựng hệ sinh thái ĐMST như tăng cường tuyên truyền về lợi ích của ĐMST hay hỗ trợ tổ chức các buổi đào tạo rộng rãi về ĐMST cho các đối tượng doanh nghiệp trên các địa bàn để dần làm thay đổi nhận thức về ĐMST trong các doanh nghiệp Việt Nam. Với một nguồn trích lập cho ĐMST dồi dào và nhận thức được nâng cao về tầm quan trọng của ĐMST và hiệu quả của ĐMST đối với sự phát triển lâu dài của doanh nghiệp, các doanh nghiệp có thể thúc đẩy hoạt động ĐMST thực tế trong doanh nghiệp nhằm hướng tới một tương lai phát triển bền vững. Đồng thời, các cơ sở đào tạo cũng có thể góp sức vào nỗ lực này của Nhà nước bằng việc thực hiện những điều chỉnh hướng tới việc truyền đạt kiến thức về ĐMST một cách hiệu quả cho người học. Bởi mỗi doanh nghiệp là một hạt nhân thúc đẩy nền kinh tế, những người nhân viên trong doanh nghiệp cần nắm bắt được các kiến thức cơ bản về ĐMST trong doanh nghiệp để tạo lực đẩy cho sự phát triển của doanh nghiệp. Để làm được điều này, các cơ sở đào tạo, đặc biệt là các trường đại học cần chú trọng hơn vào các nội dung ĐMST trong kinh doanh và quản lý, cả về độ rộng lẫn độ sâu của kiến thức, để góp phần xây dựng nên một nguồn cung nhân lực có hiểu biết vững vàng và sẵn sàng ĐMST trong doanh nghiệp.

Xem toàn bộ bài nghiên cứu: Tác động của cơ sở hạ tầng đổi mới sáng tạo quốc gia tới xu hướng đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp Việt Nam TẠI ĐÂY

Tác giả: TS. Hoàng Việt HuyĐại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh

Đây là bài viết nằm trong Chuỗi bài lan tỏa nghiên cứu và kiến thức ứng dụng từ UEH với thông điệp “Research Contribution For All – Nghiên Cứu Vì Cộng Đồng”, UEH trân trọng kính mời Quý độc giả cùng đón xem bản tin UEH Research Insights tiếp theo.

Tin, ảnh: Tác giả, Ban Truyền thông và Phát triển đối tác UEH

Giọng đọc: Thanh Kiều

Chân Trang (1)

Chu kỳ giảm giá của đồng USD?

TS. Đinh Thị Thu Hồng và nhóm nghiên cứu

26 Tháng Sáu, 2021

Việt Nam cần kịch bản cho thương mại tương lai

ThS. Tô Công Nguyên Bảo

26 Tháng Sáu, 2021

Hệ thống tiền tệ tiếp theo như thế nào?

TS. Lê Đạt Chí và nhóm nghiên cứu

26 Tháng Sáu, 2021

Chuyển đổi số trong khu vực công tại Việt Nam

Khoa Quản lý nhà nước

26 Tháng Sáu, 2021

Cần đưa giao dịch công nghệ lên sàn chứng khoán

Bộ Khoa học và Công nghệ

5 Tháng Sáu, 2021

Thiết kế đô thị: tầm nhìn vững chắc cho đô thị bền vững

Viện Đô thị thông minh và Quản lý

5 Tháng Sáu, 2021

Phục hồi du lịch và nỗ lực thoát khỏi vòng xoáy ảnh hưởng bởi Covid-19

Viện Đô thị thông minh và Quản lý

5 Tháng Sáu, 2021

2021 sẽ là năm khởi đầu của chu kỳ tăng trưởng mới

PGS.TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo

5 Tháng Sáu, 2021

Quỹ vaccine sẽ khả thi khi có người dân đóng góp

Phạm Khánh Nam, Việt Dũng

5 Tháng Sáu, 2021

Kích thích kinh tế, gia tăng vận tốc dòng tiền

Quách Doanh Nghiệp

5 Tháng Sáu, 2021

Đi tìm chiến lược hậu Covid-19 cho doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam

PGS TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo, ThS Lê Văn

5 Tháng Sáu, 2021

Insurtech – Cơ hội và thách thức cho Startup Việt

Ths. Lê Thị Hồng Hoa

5 Tháng Sáu, 2021