[Research Contribution] 10 Xu Thế Nghề Nghiệp Toàn Cầu Định Hình Kỷ Nguyên 5.0 – Phần 2

30 Tháng Năm, 2025

Trong bối cảnh kỷ nguyên 4.0 đang chuyển mình mạnh mẽ và từng bước tiến vào thời đại 5.0, việc lựa chọn ngành nghề không còn đơn thuần xoay quanh mục tiêu “làm gì để có vị trí cao, lương tốt”. Thay vào đó, câu hỏi lớn hơn được đặt ra: làm sao để phát triển bền vững và thích nghi linh hoạt trong một thị trường lao động luôn biến động. Ở phần 2 của Live Talk “10 xu thế nghề nghiệp toàn cầu định hình kỷ nguyên 5.0 – kỳ 1”, các chuyên gia sẽ cùng giải đáp những trăn trở phổ biến trong định hướng nghề nghiệp, đồng thời mang đến góc nhìn mới mẻ, thiết thực cho phụ huynh, học sinh và sinh viên.

Thumb Lớn Thương Hiệu Học Thuật Mới (3)

Live Talk 02 có sự góp mặt của các chuyên gia đầu ngành, giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực giáo dục và công nghệ: GS.TS. Nguyễn Khắc Quốc Bảo – Phó Giám đốc Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh; Chuyên gia Lâm Nguyễn Hải Long – Chủ tịch Hội Tin học Thành phố Hồ Chí Minh; cùng sự dẫn dắt của MC Tuyền Tăng.

Live talk Hướng nghiệp bền vững 5.0 “Empowering Tomorrow” chủ đề 02: 10 Xu Thế Nghề Nghiệp Toàn Cầu Định Hình Kỷ Nguyên 5.0 – Phần 2

04 nhóm xu hướng nghề nghiệp hiện nay

MC Tuyền Tăng: Thưa GS.TS. Nguyễn Khắc Quốc Bảo, trong bối cảnh thế giới đang tiệm cận với kỷ nguyên siêu thông minh 5.0, thì chúng ta cần phải “nhạy” như thế nào? Đâu là những xu thế nghề nghiệp có khả năng bùng nổ, đang dần chuyển dịch hoặc thậm chí là sẽ trở thành bất biến, bất chấp những thay đổi của thời đại?

GS.TS. Nguyễn Khắc Quốc Bảo: Đây là một câu hỏi rất xác đáng, và thực tế cũng chính là vấn đề mà chúng tôi luôn đặt lên hàng đầu trong quá trình thiết kế, cập nhật và tái cấu trúc chương trình đào tạo tại Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh – UEH. Bởi sau cùng, giáo dục Đại học là để đào tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao nhằm đáp ứng một cách hiệu quả, linh hoạt và thích nghi với các nhu cầu của xã hội.

Từ góc độ của một người làm giáo dục và nghiên cứu kinh tế, tôi nhận thấy hiện nay có 4 nhóm xu hướng nghề nghiệp đang và sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ:

Thứ nhất là nhóm nghề nghiệp hình thành từ chính sự bùng nổ của công nghệ. Những ngành nghề này vừa là kết quả tất yếu của tiến trình phát triển công nghệ, đồng thời cũng góp phần thúc đẩy công nghệ phát triển hơn nữa. Ở đây, chúng ta đang nói đến những lĩnh vực như Trí tuệ nhân tạo (AI), Metaverse, Blockchain, Dữ liệu lớn (Big Data) vốn là những lĩnh vực đòi hỏi trình độ chuyên môn cao, tư duy sáng tạo và khả năng thích ứng công nghệ nhanh chóng. Đây sẽ là nhóm ngành nghề giữ vai trò nòng cốt trong kỷ nguyên siêu thông minh 5.0 mà chúng ta đang hướng tới.

Thứ hai là nhóm nghề nghiệp sử dụng công nghệ để tái cấu trúc và làm mới các lĩnh vực truyền thống. Ví dụ điển hình là ngành tài chính – ngân hàng: trước đây vốn vận hành theo mô hình truyền thống, nay đang từng bước chuyển đổi số mạnh mẽ thông qua việc ứng dụng công nghệ vào các hoạt động như giao dịch, đầu tư, quản lý tài sản… Công nghệ giúp rút ngắn thời gian, tối ưu hiệu quả và tăng tính tiếp cận. Sự kết hợp giữa tài chính và công nghệ đã hình thành nên ngành FinTech. Tương tự, khi công nghệ được tích hợp vào Logistics, chúng ta có LogTech. Và trong giáo dục, sự kết hợp này tạo ra ArtTech – những lĩnh vực mà UEH đã sớm triển khai đào tạo.

Thứ ba là nhóm nghề nghiệp từng mang tính chất tự do nhưng nhờ sự hỗ trợ của công nghệ, đã dần hình thành nên những hướng đi nghề nghiệp rõ nét và được công nhận rộng rãi. Ví dụ, nghề làm việc từ xa, freelancer, dịch vụ kế toán độc lập, hay game streamer – đều là những ngành nghề đang phát triển rất mạnh, nhờ vào các nền tảng công nghệ và công cụ hỗ trợ hiện đại như trí tuệ nhân tạo. Những người làm việc trong các lĩnh vực này hoàn toàn có thể duy trì hiệu suất cao, đảm bảo chất lượng, mà không cần hiện diện vật lý tại một văn phòng cố định.

Thứ tư, và cũng là nhóm tôi đánh giá sẽ có tác động lan tỏa sâu rộng đến toàn bộ xã hội, đó là nhóm ngành liên quan đến phát triển bền vữngphát triển xanh. Ngày nay, giá trị của một doanh nghiệp không chỉ được đo lường bằng doanh thu hay lợi nhuận, mà còn được đánh giá qua mức độ trách nhiệm xã hội, sự bền vững trong vận hành, và tác động tích cực đến hệ sinh thái. Các nghề nghiệp như: chuyên gia phân tích môi trường, chuyên viên quản lý năng lượng tái tạo, kỹ sư tư vấn phát triển bền vững, chuyên gia quản trị chính sách carbon,… sẽ là những vị trí then chốt trong nền kinh tế của tương lai gần.

Tất cả những xu hướng mà tôi vừa chia sẻ đều không chỉ dừng lại ở mức dự báo. Những người làm giáo dục đang hiện thực hóa các xu hướng này bằng việc thiết kế, phát triển và triển khai các chương trình đào tạo nhằm đáp ứng chính xác nhu cầu mới của nền kinh tế đương đại và tương lai.

Chọn nghề: Vị trí cao, lương tốt hay phù hợp với bản thân?

MC Tuyền Tăng: Tuyền cho rằng, mỗi khi đề cập đến việc lựa chọn ngành học hay nghề nghiệp trong tương lai, ở bất kỳ thời điểm nào, chúng ta cũng sẽ đối mặt với những băn khoăn – mà có lẽ là những băn khoăn đã trở thành “kinh điển”. Ví dụ như: “Nên chọn ngành nào để có vị trí cao?”, “Nên làm ở khu vực nhà nước hay tư nhân?” Những câu hỏi này không chỉ là mối quan tâm của học sinh, sinh viên mà còn của các bậc phụ huynh, bởi đó là những lựa chọn quan trọng có thể ảnh hưởng sâu sắc đến tương lai của con em mình. Vậy không biết với thầy Bảo, thầy nhìn nhận như thế nào về những băn khoăn này?

GS.TS. Nguyễn Khắc Quốc Bảo: Trong nhiều năm qua, trong quá trình tư vấn tuyển sinh tôi đã nghe lặp đi lặp lại rất nhiều lần những câu hỏi mang tính thực tiễn cao: “Học ngành A, ngành B có kiếm được nhiều tiền không?”, “Em có cơ hội ở lại thành phố để làm việc và học lên cao không?”, “Ngành này có dễ thăng tiến không?”, “Ngành kia có cho em cơ hội đi nhiều nơi, trải nghiệm không?”

Những câu hỏi ấy thể hiện rõ khát vọng chính đáng của người trẻ mong muốn phát triển bản thân, làm giàu một cách chính trực, tìm kiếm sự nghiệp ổn định và vươn xa. Chúng rất thực tế và cần thiết.

Vậy lời khuyên của tôi là gì? Đó là: hãy làm tốt công việc hiện tại. Muốn phát triển, muốn thành công, muốn thăng tiến, trước hết ta phải làm tốt và để làm tốt thì ta phải làm đúng. Vì thế, điều đầu tiên và cũng là quan trọng nhất trên hành trình sự nghiệp là lựa chọn đúng ngành, đúng nghề và đúng nơi đào tạo.

Một môi trường học tập uy tín, bài bản, danh tiếng không chỉ dạy bạn kiến thức chuyên môn, mà còn mở ra không gian trải nghiệm thông qua hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ, chương trình liên kết quốc tế những điều tạo nên sự phát triển toàn diện, cả về năng lực lẫn kỹ năng mềm. Đó là nền tảng để sau này bạn có thể học lên cao, làm lãnh đạo, hay thậm chí là thành công trên quy mô toàn cầu. Cho nên, hãy khoan lo về chuyện chức danh, mức lương hay cơ hội xuất ngoại bởi nếu bạn đi đúng hướng, được đào tạo đúng cách, những điều ấy rồi sẽ đến.

Đại học hiện đại cần hướng đến mô hình đào tạo đa ngành, đa lĩnh vực

MC Tuyền Tăng: Trong bối cảnh chuyển mình mạnh mẽ của thời đại 4.0, đặc biệt là khi những công nghệ mới như AI, Blockchain, dữ liệu lớn,… liên tục xuất hiện, thì giáo dục Đại học cần trang bị cho sinh viên những gì để thích ứng hiệu quả với kỷ nguyên mới?

GS.TS. Nguyễn Khắc Quốc Bảo: Có hai câu thành ngữ dân gian thường được nhắc đi nhắc lại trong các chương trình hướng nghiệp mà tôi từng tham gia. Câu đầu tiên là: “Nghề chọn người, chứ người không chọn được nghề” – một quan niệm đã lỗi thời và không còn phù hợp trong thời đại hiện nay. Câu thứ hai cũng vậy: “Nhất nghệ tinh, nhất thân vinh” – dù từng rất đúng trong bối cảnh xưa, khi danh mục ngành nghề còn đơn giản và cố định.

Ngày nay, với sự phát triển bùng nổ của công nghệ và tính liên ngành cao, ranh giới giữa các ngành nghề đã bị xóa nhòa. Sở hữu một kỹ năng chuyên môn sâu là điều kiện cần, nhưng chưa đủ. Người lao động hiện đại phải có khả năng tích hợp, kết nối kiến thức từ nhiều lĩnh vực khác nhau để tạo nên năng lực vượt trội.

Ví dụ, một người làm tài chính không chỉ cần hiểu biết về đầu tư, định giá hay phân tích thị trường, mà còn cần làm chủ công cụ công nghệ như AI, dữ liệu lớn (Big Data), kỹ thuật lập trình,… để đưa ra quyết định chính xác và kịp thời trong bối cảnh vận hành theo thời gian thực. Tương tự, một nghệ sĩ không còn chỉ làm việc với cọ vẽ và sơn dầu, mà ngày nay có thể sáng tạo trên nền tảng kỹ thuật số, đưa sản phẩm nghệ thuật lên không gian metaverse, giao dịch trên nền tảng blockchain,…

Do vậy, giáo dục Đại học hiện đại cần hướng đến mô hình đào tạo đa ngành, đa lĩnh vực, nơi người học được phát triển kiến thức theo chiều rộng và chiều sâu, có khả năng làm việc linh hoạt trong nhiều môi trường, nhiều lĩnh vực nghề nghiệp khác nhau, và đặc biệt là thích nghi nhanh chóng trước sự biến động không ngừng của thị trường lao động.

Công hay Tư: Tiêu chí lựa chọn môi trường làm việc phù hợp với năng lực và mục tiêu cá nhân

MC Tuyền Tăng: Và giờ đây, chúng tôi xin được quay trở lại với một trong những băn khoăn phổ biến, có thể gọi là “cổ hủ”, khi các bạn học sinh hay sinh viên chuẩn bị bước vào ngưỡng cửa nghề nghiệp vẫn thường đặt ra: nên lựa chọn làm việc trong khu vực công – Nhà nước, hay là gia nhập khu vực tư – doanh nghiệp tư nhân?

Ở nội dung này, chúng tôi xin được lắng nghe góc nhìn chuyên môn từ Chuyên gia Lâm Nguyễn Hải Long.

Chuyên gia Lâm Nguyễn Hải Long: Tôi có một điều may mắn là đã có cơ hội làm việc trong cả hai khu vực – khu vực công (hay còn gọi là khu vực Nhà nước) và khu vực tư nhân. Trải nghiệm này giúp tôi có cái nhìn tổng quan, cũng như thấu hiểu những khác biệt mang tính đặc thù giữa hai hệ thống tổ chức.

Nếu quay về thời điểm cách đây vài thập niên, thời kỳ mà thế hệ chúng tôi mới tốt nghiệp ra trường, thì có thể thấy rằng lúc bấy giờ quy mô nền kinh tế còn khá nhỏ, thị trường việc làm chưa phát triển, cơ hội trong khu vực tư chưa nhiều, nên phần lớn người trẻ thường hướng về khu vực công với kỳ vọng ổn định lâu dài, kỷ luật nghiêm ngặt và ít biến động. Trong khi đó, khu vực tư lại thường bị gắn với những định kiến như áp lực cao, môi trường cạnh tranh gay gắt, thậm chí có lúc bị cho là thiếu công bằng trong đãi ngộ. Đó là một thực tế trong quá khứ.

Tuy nhiên, ngày nay, bối cảnh đã khác rất nhiều. Cả khu vực công và tư đều đang chịu sự tác động mạnh mẽ của công nghệ số, đặc biệt là từ làn sóng chuyển đổi số quốc gia. Chúng ta đang chứng kiến những thay đổi rất đáng ghi nhận trong khu vực công – nhiều cơ quan, sở ban ngành đã bắt đầu yêu cầu chuyên viên áp dụng công nghệ AI trong công tác văn thư, quản lý kế hoạch, thậm chí cả trong quy trình xử lý công việc thường nhật. Điều này cho thấy: khoảng cách – hay nói cách khác là “lằn ranh” – giữa khu vực công và tư đang mờ dần.

Vì vậy, thay vì đặt câu hỏi “làm ở khu vực công có tốt hơn khu vực tư không?”, tôi cho rằng chúng ta nên đặt lại vấn đề: Môi trường làm việc nào sẽ phù hợp với năng lực, mục tiêu và định hướng phát triển cá nhân của mình nhất?

Từ kinh nghiệm cá nhân, tôi xin đề xuất một số tiêu chí cụ thể để các bạn trẻ cân nhắc:

(1) Giá trị bản thân được thừa nhận: Môi trường nào giúp bạn tạo ra được giá trị, và giá trị ấy được công nhận xứng đáng, thì đó là một môi trường đáng để lựa chọn.

(2) Cơ hội phát triển: Hãy chọn nơi nào tạo điều kiện để bạn học hỏi mỗi ngày, được trau dồi kỹ năng, phát triển năng lực và mở rộng tư duy không ngừng.

(3) Phù hợp với định hướng cá nhân: Nếu bạn có mục tiêu trở thành người lãnh đạo, hoặc muốn thăng tiến nhanh, thì hãy chọn môi trường có thể giúp bạn thực hiện hóa mục tiêu đó. Quan trọng là phải đúng người – đúng chỗ – đúng hướng.

Tóm lại, tôi chỉ xin gói gọn bằng ba yếu tố: Tạo ra giá trịPhát triển bản thânPhù hợp mục tiêu. Nếu nơi làm việc hội tụ đủ ba yếu tố này, bất kể là công hay tư – thì đều là môi trường lý tưởng để các bạn trẻ khởi đầu và phát triển sự nghiệp.

Ngoài ra, để có thể thích ứng và phát huy tốt trong bất kỳ môi trường nào, tôi nghĩ các bạn trẻ cũng cần có một số sự chuẩn bị:

  • Thứ nhất, cần rèn luyện thái độ làm việc tích cực và chuyên nghiệp. Đây là tiêu chí đầu tiên mà bất kỳ nhà tuyển dụng nào cũng đánh giá rất cao.
  • Thứ hai, trong thời đại số, bạn bắt buộc phải trang bị kỹ năng số – thành thạo công cụ, ứng dụng, phần mềm hỗ trợ… để nâng cao hiệu suất công việc.
  • Thứ ba, hãy nuôi dưỡng tinh thần học tập suốt đời. Không ai có thể phát triển bền vững nếu ngừng học hỏi.
  • Thứ tư, bạn cần thích ứng nhanh với thay đổi – vì môi trường lao động hiện nay vận động không ngừng, đòi hỏi sự linh hoạt cao.
  • Cuối cùng, rèn luyện tư duy phản biện, để nâng cao khả năng phân tích, đánh giá vấn đề, từ đó cải tiến năng lực suy nghĩ và ra quyết định.

Đó là một vài điều mà tôi đúc kết được từ quá trình làm việc của bản thân, xin được chia sẻ cùng các bạn như một gợi ý tham khảo trên hành trình nghề nghiệp sắp tới.

Định hướng đào tạo nhân lực toàn diện đáp ứng yêu cầu công – tư trong nền kinh tế số

MC Tuyền Tăng: Vậy ở góc độ của một nhà giáo dục, một người trực tiếp thiết kế chương trình đào tạo nhân lực cho tương lai, Thầy đánh giá như thế nào về sự chuyển động giữa công và tư trong hệ thống đào tạo đại học hiện nay? 

GS.TS. Nguyễn Khắc Quốc Bảo: Trước hết, tôi xin phép được bày tỏ sự đồng cảm sâu sắc với những chia sẻ rất thực tế và tâm huyết của anh Long. Có thể nói, giữa người làm thực tiễn – người trực tiếp cảm nhận và xử lý các vấn đề của thị trường lao động và những người làm trong lĩnh vực giáo dục như chúng tôi – những người đang xây dựng và điều chỉnh chương trình đào tạo – đang có một sự đồng điệu và cộng hưởng rất rõ ràng.

Tôi đặc biệt tâm đắc với nhận định của anh Long về việc ranh giới giữa khu vực công và khu vực tư đang ngày càng mờ dần, và theo tôi, đây không chỉ là một xu hướng nhất thời, mà sẽ trở thành một chuyển động tất yếu của thị trường lao động trong thời kỳ số hóa và hội nhập sâu rộng. Trừ một vài lĩnh vực mang tính đặc thù cao như quốc phòng, an ninh hay lực lượng vũ trang vốn dĩ có cơ cấu tổ chức riêng biệt thì phần lớn các lĩnh vực khác đều đang tiến đến sự hội tụ giữa hai khối công – tư.

Xuất phát từ nhận thức đó, tại Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh – UEH, chúng tôi không đặt mục tiêu đào tạo sinh viên chỉ để làm việc trong khu vực công hay khu vực tư, mà chúng tôi hướng đến mục tiêu cao hơn: đào tạo những công dân toàn diện của nền kinh tế tri thức – những người có thực học, thực tài, có năng lực chuyên môn vững vàng, có trách nhiệm xã hội, tinh thần học tập suốt đời và trên hết là khả năng thích nghi trong mọi môi trường – dù là công hay tư.

Vì thế, trong quá trình thiết kế chương trình đào tạo, chúng tôi rất chú trọng đến các học phần nền tảng về tư duy số, phân tích dữ liệu, đổi mới sáng tạo và cải tiến quy trình. Một cá nhân muốn làm việc hiệu quả trong kỷ nguyên số không thể chỉ “hiểu luật để làm đúng luật” mà còn cần “hiểu dữ liệu để sống trong môi trường số”. Tương tự, không thể chỉ dừng lại ở việc “làm đúng quy trình” mà phải hướng đến “tối ưu hóa và cải tiến quy trình” để từ đó nâng cao trải nghiệm người dùng, tiết kiệm nguồn lực và tăng hiệu quả vận hành cho cả hai khu vực.

Chính những chia sẻ từ phía Anh Long – đại diện cho tiếng nói của doanh nghiệp và thực tiễn thị trường – đã giúp chúng tôi thêm tự tin rằng: định hướng giáo dục và đào tạo hiện tại của nhà trường đang đi là đúng hướng. Chúng tôi kỳ vọng rằng, từ nền tảng này, nguồn nhân lực do UEH đào tạo ra sẽ đáp ứng tốt yêu cầu của cả khu vực công lẫn tư, và rộng hơn nữa là đáp ứng kỳ vọng của một nền kinh tế Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ để bước vào một kỷ nguyên phát triển mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam.

Đây là bài viết nằm trong Chuỗi bài lan tỏa nghiên cứu và kiến thức ứng dụng từ UEH với thông điệp “Research Contribution For All – Nghiên Cứu Vì Cộng Đồng”, UEH trân trọng kính mời Quý độc giả cùng đón xem bản tin UEH Research Insights tiếp theo.

___________________________

Chuỗi Live talk Hướng nghiệp bền vững 5.0 “Empowering Tomorrow” do Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh – UEH tổ chức, được phát sóng trên UEH và VnExpress là dự án đồng hành cùng Quý phụ huynh, học sinh thông qua việc gắn kết 3 khía cạnh trong hành trình chọn ngành nghề của thế hệ trẻ. Đó là: (1) Hiểu các thiên hướng nghề nghiệp cá nhân; (2) Hiểu xu hướng tương lai kỷ nguyên 5.0; (3) Hiểu xu hướng giáo dục của thế giới 5.0. Bằng 3 chữ “Hiểu”, các em học sinh sẽ có thể lựa chọn ngành học phù hợp và “hài lòng với lựa chọn” của chính mình. 

Tin, ảnh: Ban Truyền thông và Phát triển đối tác UEH

Chân Trang (1)

Chu kỳ giảm giá của đồng USD?

TS. Đinh Thị Thu Hồng và nhóm nghiên cứu

26 Tháng Sáu, 2021

Việt Nam cần kịch bản cho thương mại tương lai

ThS. Tô Công Nguyên Bảo

26 Tháng Sáu, 2021

Hệ thống tiền tệ tiếp theo như thế nào?

TS. Lê Đạt Chí và nhóm nghiên cứu

26 Tháng Sáu, 2021

Chuyển đổi số trong khu vực công tại Việt Nam

Khoa Quản lý nhà nước

26 Tháng Sáu, 2021

Cần đưa giao dịch công nghệ lên sàn chứng khoán

Bộ Khoa học và Công nghệ

5 Tháng Sáu, 2021

Thiết kế đô thị: tầm nhìn vững chắc cho đô thị bền vững

Viện Đô thị thông minh và Quản lý

5 Tháng Sáu, 2021

Phục hồi du lịch và nỗ lực thoát khỏi vòng xoáy ảnh hưởng bởi Covid-19

Viện Đô thị thông minh và Quản lý

5 Tháng Sáu, 2021

2021 sẽ là năm khởi đầu của chu kỳ tăng trưởng mới

PGS.TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo

5 Tháng Sáu, 2021

Quỹ vaccine sẽ khả thi khi có người dân đóng góp

Phạm Khánh Nam, Việt Dũng

5 Tháng Sáu, 2021

Kích thích kinh tế, gia tăng vận tốc dòng tiền

Quách Doanh Nghiệp

5 Tháng Sáu, 2021

Đi tìm chiến lược hậu Covid-19 cho doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam

PGS TS Nguyễn Khắc Quốc Bảo, ThS Lê Văn

5 Tháng Sáu, 2021

Insurtech – Cơ hội và thách thức cho Startup Việt

Ths. Lê Thị Hồng Hoa

5 Tháng Sáu, 2021