Từ khóa: Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), Biến đổi khí hậu, Tiềm năng, Du lịch, Bền vững

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) có vị trí địa lý kinh tế và chính trị, là nơi hội tụ đầy đủ những yếu tố quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế – xã hội của đất nước, xứng danh là một trong những vùng kinh tế trọng điểm của khu vực và cả nước. Tuy nhiên, dưới tác động của biến đổi khí hậu, tình hình thiên tai, hậu quả của đại dịch COVID-19 cùng với những tác động tiêu cực của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đã và đang kìm hãm sự phát triển năng động của ĐBSCL trong thời gian gần đây, trong đó có lĩnh vực du lịch. Trong bài nghiên cứu này, tác giả thuộc Phân hiệu Vĩnh Long của Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh (UEH Vĩnh Long) đã phân tích thực trạng phát triển du lịch Đồng bằng sông Cửu Long trong thời gian qua, từ đó đề ra các giải pháp cơ bản nhằm phát triển du lịch bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu ở ĐBSCL hiện nay.       

Bối cảnh nghiên cứu

Khu vực Đồng bằng sông Cửu Long với diện tích khoảng 40.000 km2, chiếm 12,8% diện tích và 18% dân số cả nước. Với thế mạnh phát triển nông nghiệp, chủ yếu trồng lúa nước, cây ăn quả và nuôi trồng thủy, hải sản, khu vực này đóng góp hơn 50% sản lượng lúa và 12% GDP quốc gia. ĐBSCL có mạng lưới giao thông đường thủy, đường bộ chằng chịt; với sự đa dạng về dân tộc như: Kinh, Khmer, Hoa, Chăm,… Mỗi dân tộc mang bản sắc văn hóa riêng nhưng đều có điểm chung là tính thân thiện, giản dị và mến khách. Ngoài ra, khu vực này còn là nơi giao thoa văn hóa với các nước tiếp giáp vùng sông Mekong, nổi bật với các danh lam thắng cảnh được gìn giữ, lưu truyền và phát triển từ thời cha ông ta khai hoang, mở cõi cho đến thời kỳ hội nhập và phát triển đất nước hiện nay.

Mỗi địa phương trong khu vực ĐBSCL có thế mạnh, tiềm năng và đặc trưng riêng nhưng đều mang đậm nét văn hóa vùng sông nước. Với những giá trị văn hóa – lịch sử độc đáo và cảnh quan thiên nhiên phong phú, ĐBSCL đã hình thành các điểm đến hấp dẫn như: Làng gốm (Vĩnh Long); Vườn quốc gia Tràm Chim (Đồng Tháp); Văn hóa Óc Eo, Hội đua bò Bảy núi (An Giang); Di tích Nhà tù Đảo Phú Quốc (Kiên Giang); Vườn cây trái Vĩnh Kim (Tiền Giang); Khu di tích Quốc gia đặc biệt Đồng Khởi (Bến Tre);… Đây là tinh hoa văn hóa vật chất và tinh thần đặc trưng của người dân đồng bằng sông nước. Bên cạnh đó, ĐBSCL có 7/13 tỉnh, thành phố có ranh giới đất liền tiếp giáp Biển, với tổng chiều dài hơn 700 km và hơn 145 hòn đảo lớn, nhỏ cùng nhiều bãi tắm hoang sơ như: Hòn Khoai (Cà Mau); Phú Quốc, Mũi Nai, Hòn Chông (Kiên Giang); Ba Động (Trà Vinh),… Những đặc điểm này chính là động lực, đòn bẩy quan trọng thúc đẩy ngành công nghiệp không khói phát triển, đóng góp vào sự phát triển kinh tế – xã hội tại địa phương, nổi bật ở các tỉnh: Hậu Giang, Kiên Giang, Đồng Tháp, TP. Cần Thơ và một số địa phương khác.

Tuy nhiên, trước những thuận lợi, thời cơ và khó khăn, thách thức đan xen, nhất là sự biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh; ô nhiễm môi trường đã tác động tiêu cực, thậm chí rất nghiêm trọng đến đường lối, chính sách phát triển kinh tế – xã hội của các địa phương trong khu vực ĐBSCL, nhiều địa phương chưa phát huy được lợi thế tiềm năng và thế mạnh của địa phương trong kích cầu du lịch hậu COVID-19, du lịch bền vững trước biến đổi khí hậu, thiên tai hiệu quả thấp, thậm chí chưa thích ứng hiện tại đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và hội nhập quốc tế của khu vực ĐBSCL.

Thực trạng phát triển du lịch của ĐBSCL trong thời gian qua

Trong bối cảnh toàn cầu chịu ảnh hưởng từ biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh và các thách thức môi trường, ĐBSCL vẫn duy trì được kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội, nhiều lĩnh vực đã tăng tỷ trọng cán cân thương mại, xuất – nhập khẩu và đóng góp tích cực vào ngân sách của địa phương; trong đó, lĩnh vực dịch vụ, du lịch phát triển mạnh mẽ; điển hình năm 2018, khu vực ĐBSCL đã đón gần 30 triệu lượt khách du lịch, trong đó khách nội địa chiếm khoảng 90%, doanh thu du lịch tăng từ 6.000 lên 24.000 tỉ đồng.

Tuy nhiên, tác động của biến đổi khí hậu đang ngày càng nghiêm trọng, đặc biệt là tình trạng sạt lở. Năm 2020, vùng ĐBSCL có trên 500 điểm sạt lở ven sông, biển; trong đó có 63 điểm sạt lở nghiêm trọng. Hằng năm, sạt lở làm mất khoảng 300 ha đất, rừng ngập mặn ven biển và buộc hơn 19.000 hộ dân phải di dời khỏi vùng nguy hiểm. Hiện nay, toàn vùng còn 561 điểm sạt lở bờ sông, bờ biển. Trong đó, sạt lở đặc biệt nguy hiểm có 63 điểm với chiều dài 204km cần được xử lý, tổng kinh phí khoảng 13.648 tỷ đồng.

Thực tiễn, ĐBSCL với tốc độ đô thị hóa nhanh, chịu ảnh hưởng hệ lụy của thành tựu khoa học, nhất là chất thải hóa học: thuốc bảo vệ thực vật, thuốc trừ sâu; chất thải công nghiệp trong sản xuất, kinh doanh làm ô nhiễm nguồn nước, môi trường sống của thủy, hải sản; không những ảnh hưởng đến môi trường sống của sinh vật tự nhiên mà còn hủy hoại môi trường sống của con người từ sản xuất manh mún, nhỏ lẻ, thiếu kiểm soát của các cơ quan chuyên môn, các ngành chức năng, vì vậy ĐBSCL luôn đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức về vấn đề biến đổi khí hậu và môi trường hiện nay.  

Bên cạnh những khó khăn, thách thức do tác động biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh, vùng ĐBSCL cũng đối mặt với nhiều hạn chế nội tại như: cơ chế, chính sách thiếu đồng bộ, chậm đổi mới; nguồn nhân lực chất lượng cao chưa được chú trọng; cơ sở hạ tầng kinh tế chưa đáp ứng yêu cầu; liên doanh, liên kết trong phát triển du lịch thiếu gắn kết, còn manh mún, nhỏ lẻ; thương hiệu, sản phẩm dịch vụ du lịch chưa cuốn hút; xử lý vấn đề môi trường còn nhiều hạn chế.

Từ thực trạng trên, tác giả của UEH cho rằng, trước những thách thức đan xen, các cấp ủy, chính quyền địa phương cần chủ động khai thác, phát huy thế mạnh, tiềm năng của các ngành, lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực du lịch của từng địa phương đúng theo quan điểm Đại hội XIII của Đảng, làm cho ngành du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, tháo gỡ điểm nghẽn, dùng “đòn bẩy” thể chế để phát triển du lịch.

Giải pháp cơ bản phát triển du lịch bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu ở ĐBSCL hiện nay

Dựa trên những phân tích về thực trạng du lịch tại ĐBSCL, tác giả đề xuất các giải pháp để thúc đẩy phát triển du lịch bền vững tại khu vực này như sau:

Thứ nhất, đầu tư phát triển hạ tầng cơ sở kinh tế – xã hội tạo điều kiện phát triển du lịch liên kết bền vững. Bao gồm xây dựng và nâng cấp cơ sở hạ tầng giao thông, cải thiện hạ tầng điện, nước và viễn thông, xây dựng và nâng cấp cơ sở lưu trú, phát triển cơ sở văn hóa và giải trí và bảo tồn, phát triển các di sản văn hóa của địa phương.

Thứ hai, thực hiện chặt chẽ công tác quy hoạch ngành, vùng gắn với bảo vệ môi trường tự nhiên trong phát triển du lịch. Nhằm tạo tính hệ thống, có trọng tâm, trọng điểm theo thế mạnh, tiềm năng của từng địa phương, hạn chế manh mún, nhỏ lẻ gắn với bảo vệ môi trường tự nhiên.

Thứ ba, xây dựng các trung tâm nghiên cứu, ứng dụng khoa học – công nghệ cao thích ứng biến đổi khí hậu của khu vực. Tạo ra sản phẩm, công trình trí tuệ đối phó với những tác động tiêu cực của sự biến đổi khí hậu và sự tác động của con người thông qua quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước; nhất là xử lý chất thải nông nghiệp, công nghiệp, bảo đảm môi trường du lịch “trong lành, sáng, xanh, sạch, đẹp”.

Thứ tư, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đa ngành, đa lĩnh vực trong quá trình đào tạo, để người lao động có kiến thức và kỹ năng đa dạng, thực hiện hợp tác và liên kết giữa các ngành và lĩnh vực khác nhau, từ đó tạo thành sức mạnh tổng hợp trong phát triển du lịch bền vững.

Thứ năm, tăng cường quảng bá hình ảnh quê hương, con người Đồng bằng Sông Cửu Long. Kết nối và tổ chức hiệu quả các sự kiện, hoạt động xúc tiến du lịch liên vùng, đồng thời xây dựng thương hiệu mạnh mẽ thông qua các phương tiện truyền thông, trang web, mạng xã hội và nền tảng kỹ thuật số. Song song đó, cần đa dạng hóa sản phẩm du lịch nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách hàng.

Cuối cùng, sự phối hợp với các tổ chức, các quốc gia tiểu vùng sông Mekong là yếu tố then chốt để đối phó với biến đổi khí hậu và thúc đẩy du lịch bền vững. Các bên cần xây dựng chính sách chung, đánh giá tác động của biến đổi khí hậu, thiết lập tiêu chuẩn liên thông du lịch và chia sẻ thông tin, kinh nghiệm. Hợp tác nghiên cứu công nghệ xanh, quản lý tài nguyên, tái tạo môi trường và triển khai các chương trình, dự án chung nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực.

Nhìn chung, trong bối cảnh hòa bình và hợp tác vẫn là xu thế chung, khu vực Đồng bằng sông Cửu Long đối mặt với nhiều thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh, ô nhiễm môi trường và an ninh lương thực. Những vấn đề này nếu không được giải quyết bằng tầm nhìn chiến lược và tư duy đổi mới, sẽ tác động tiêu cực đến phát triển kinh tế – xã hội, đặc biệt là hoạt động kích cầu du lịch hậu COVID-19.

Do vậy, cấp ủy, chính quyền địa phương cần chủ động và hành động tích cực, đưa ra các giải pháp phù hợp với thực tiễn của địa phương mình với quyết tâm của toàn đảng, toàn dân và cả hệ thống chính trị góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu xây dựng khu vực ĐBSCL năng động, phát triển và hội nhập theo tinh thần chỉ đạo của đồng chí Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng: “Cả nước vì Đồng bằng sông Cửu Long; Đồng bằng sông Cửu Long vươn lên cùng cả nước và vì cả nước”.

Xem toàn bộ bài nghiên cứu Phát triển du lịch bền vững thích ứng với biến đổi khí hậu ở Đồng bằng sông Cửu Long hiện nay – Thực trạng và giải pháp TẠI ĐÂY

Tác giả: TS. Phan Thị Hà – Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh.

Chào mừng dấu ấn 5 năm thành lập của UEH Vĩnh Long – chuỗi bài lan tỏa nghiên cứu và kiến thức ứng dụng với thông điệp “For a More Sustainable Mekong – Vì một Mekong bền vững” chính thức ra mắt với mục tiêu lan tỏa tri thức, đóng góp cho sự phát triển bền vững của Mekong. 

Đây cũng là bài viết nằm trong Chuỗi bài lan tỏa nghiên cứu và kiến thức ứng dụng từ UEH với thông điệp “Research Contribution For All – Nghiên Cứu Vì Cộng Đồng”, UEH trân trọng kính mời Quý độc giả cùng đón xem bản tin UEH Research Insights tiếp theo.

Tin, ảnh: Tác giả, Phòng Tuyển sinh – Truyền thông UEH Vĩnh Long,

Ban Truyền thông và Phát triển đối tác UEH

Giọng đọc: Thanh Kiều